Dzieci w spektrum autyzmu – ile ich jest?
Autyzm to zaburzenie rozwojowe, które uznawane jest za chorobę cywilizacyjną i według Organizacji Narodów Zjednoczonych stanowi jeden z kluczowych globalnych problemów zdrowotnych, obok takich schorzeń jak rak, cukrzyca czy AIDS.
Eksperci z Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) szacują, że autyzm dotyka około 1 na 100 dzieci w Europie i Azji, natomiast szacuje się, że w Stanach Zjednoczonych to już 1 na 54 dzieci. To zaburzenie jest także najczęstszą przyczyną niepełnosprawności wśród dzieci poniżej 5. roku życia, a jego występowanie jest czterokrotnie wyższe u chłopców.
POLECAMY
Liczba osób z diagnozą ASD systematycznie rośnie. Zjawisko to można przypisać szerszemu zdefiniowaniu zaburzenia, lepszym metodom diagnozowania oraz wzrastającej świadomości społecznej na ten temat. Formułowane są także hipotezy dotyczące możliwego wpływu różnych czynników środowiskowych na zwiększoną zapadalność na autyzm.
Dziecko z ASD – czym jest spektrum autyzmu?
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11, obowiązującej od 1 stycznia 2022 roku, zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) zostały sklasyfikowane jako zaburzenia neurorozwojowe. Są to zaburzenia behawioralne i poznawcze, które pojawiają się w dzieciństwie i utrudniają rozwój intelektualny, motoryczny, językowy lub społeczny.
Autyzm charakteryzuje się trudnościami w interakcjach społecznych i komunikacji, a także powtarzalnymi i sztywnymi wzorcami zachowań. Objawy pojawiają się w dzieciństwie, ale mogą być w pełni widoczne dopiero później, gdy rosną wymagania społeczne. Zaburzenie poważnie wpływa na różne aspekty życia, chociaż niektóre osoby potrafią funkcjonować w społeczeństwie dzięki terapii, mimo że ich trudności mogą nie być oczywiste.
Dziecko ze spektrum autyzmu – objawy
Pierwsza grupa objawów autyzmu obejmuje trwałe deficyty w komunikacji społecznej i interakcjach, które nie odpowiadają typowemu rozwojowi danej osoby. Objawy te zależą od wieku, zdolności werbalnych i nasilenia zaburzeń. Przejawiają się m.in. w:
- braku zainteresowania rozmową i trudności w rozumieniu komunikatów werbalnych i niewerbalnych,
- ograniczonym użyciu mowy ciała (np. brak kontaktu wzrokowego, gestów),
- trudności w prowadzeniu rozmów i zrozumieniu kontekstu społecznego,
- niezdolności do rozpoznawania emocji innych osób,
- braku potrzeby dzielenia się zainteresowaniami i trudności w nawiązywaniu relacji.
Druga grupa objawów to ograniczone i powtarzalne wzorce zachowań, które są nietypowe lub przesadne. Wśród nich znajdują się:
- trudności w dostosowywaniu się do zmian, z silną reakcją na nawet drobne odstępstwa,
- sztywne trzymanie się rutyn i zasad, często z towarzyszącym stresem przy ich naruszeniu,
- powtarzalne zachowania motoryczne (np. kołysanie się, chodzenie na palcach),
- trwałe i obsesyjne zainteresowanie określonymi przedmiotami lub bodźcami,
- nadwrażliwość na bodźce zmysłowe (np. dźwięki, światło, tekstury).
Komunikacja z dzieckiem
Komunikacja to skomplikowany proces, który wymaga więcej niż tylko znajomości słów, symboli i zasad gramatycznych. Trzeba nadawać znaczenie przekazom, osadzać je w kontekście i wyrażać w sposób zrozumiały dla odbiorcy. Nawet wtedy, sukces w porozumieniu zależy od tego, czy odbiorca zrozumie komunikat i będzie umiał odpowiedzieć.
Dziecko uczy się komunikacji najpierw w relacji 1:1 z opiekunem, który stanowi dla niego wzór partnera komunikacyjnego. Dorosły, posiadając rozwinięte kompetencje społeczne, uczy dziecko, jak nawiązywać kontakt, utrzymywać go i reagować na drugą osobę. Z czasem dziecko rozszerza krąg partnerów komunikacyjnych, co pozwala mu na angażowanie się w komunikację grupową, będącą bardziej zaawansowaną formą interakcji.
Dziecko w spektrum a komunikacja
Zaburzenia w komunikacji i nawiązywaniu relacji są typowe dla osób ze spektrum autyzmu. Trudności te, zarówno w komunikacji werbalnej, jak i niewerbalnej, nie oznaczają braku potrzeby kontaktu, ale wynikają z braku intuicyjnego uczenia się, jakie mają inne dzieci. Dzieci w spektrum próbują się komunikować na miarę swoich możliwości, dlatego należy obserwować ich próby i rozwijać te umiejętności, które już posiadają, ucząc ich nowych form porozumiewania się.
Termin „spektrum autyzmu” podkreśla zróżnicowanie objawów. W zakresie komunikacji mogą występować różne poziomy trudności. Niektóre dzieci mogą nie używać mowy lub znać tylko kilka słów, co powoduje frustrację i nietypowe zachowania. U innych, choć potrafią tworzyć proste zdania, komunikacja może być jednostronna, a zrozumienie wypowiedzi innych – utrudnione. W tej grupie często pojawia się echolalia. Kolejna grupa dzieci ma dobre opanowanie mowy, ale trudności z rozumieniem ukrytych znaczeń, takich jak ironia czy sarkazm. Ich język, choć zaawansowany, może być używany w sposób nieadekwatny, np. w formie monologu.
Samoregulacja emocji u dzieci – jak działa u dzieci z ASD?
Dzieci i nastolatki ze spektrum autyzmu często mają trudności z regulacją emocji, które mogą być wyrażane zewnętrznie (agresja, krzyk) lub przeżywane wewnętrznie (ruminacje). Trudności te utrzymują się także w dorosłości. Dzieci z autyzmem częściej używają nieadaptacyjnych strategii radzenia sobie z emocjami, takich jak unikanie stresujących sytuacji lub nadmierne rozładowywanie emocji. Mają także opóźniony rozwój samoregulacji oraz emocji samoświadomych, takich jak wstyd.
Osoby ze spektrum autyzmu mają trudności w rozpoznawaniu emocji u innych oraz identyfikacji własnych stanów emocjonalnych, nawet jeśli potrafią odczytywać emocje na obrazkach. Problem wynika z tego, że reakcje ludzi w rzeczywistości są bardziej złożone i trudniejsze do interpretacji. Dzieci te często mają trudności w rozpoznaniu reakcji emocjonalnych i decydowaniu, jak na nie zareagować.
Dzieci z autyzmem potrzebują wsparcia w rozwijaniu umiejętności regulacji emocji, co zależy m.in. od:
- mechanizmów uwagi,
- kompetencji społecznych,
- umiejętności komunikacyjnych,
- naśladowania.
Często prezentują trudne do zinterpretowania reakcje, co może wynikać z nietypowego przetwarzania bodźców sensorycznych.
Ponadto, dzieci te mają problemy z funkcjami zarządczymi, jak kontrola impulsów, co prowadzi do trudności w zatrzymaniu silnych reakcji emocjonalnych. Badania pokazują związek między powtarzalnymi zachowaniami (stereotypiami) a regulacją emocji, gdzie te zachowania pełnią funkcję samoregulacyjną. Ważne jest, aby zamiast eliminowania tych zachowań, oferować dzieciom alternatywne strategie radzenia sobie z emocjami.
Trudne emocje u dzieci – edukacja i terapia
Dzieci i nastolatki ze spektrum autyzmu mają liczne trudności emocjonalne. Deficyty w regulacji emocji u dzieci z ASD znacząco wpływają na rozwój i utrzymywanie się głównych objawów. Badania pokazują, że rzadziej używają one adaptacyjnych strategii radzenia sobie, a częściej sięgają po nieadaptacyjne, jak powtarzalne zachowania. Szczególnie trudne jest dla nich radzenie sobie z frustracją, co często skutkuje impulsywnymi, destrukcyjnymi reakcjami lub unikaniem problemu. Dlatego w terapii kluczowe jest stosowanie metod wspierających rozwój umiejętności regulacji emocji i komunikacji.
Pomoże Ci w tym kurs „Skuteczne techniki komunikacji i regulacji emocji dzieci i młodzieży w spektrum autyzmu”, dzięki któremu wdrożysz techniki skutecznego rozpoznawania, interpretowania i regulowania trudnych emocji u dzieci w spektrum autyzmu oraz zaopatrzysz dziecko w strategie samoregulacyjne dostosowane do jego potrzeb.
Podczas kursu:
- Zaplanujesz terapię skoncentrowaną na regulacji emocji, która pomoże nawiązać relację z dzieckiem, poznać jego poziom wyjściowy oraz skutecznie poprawić jego funkcjonowanie w innych obszarach.
- Nauczysz się strategii rozwijających umiejętności samoregulacji, które dostarczą dziecku narzędzi do radzenia sobie w trudnych sytuacjach oraz technik uspokajania.
- Unikniesz powszechnych błędów komunikacyjnych z dzieckiem z ASD, wyposażając je w efektywne strategie, które pomogą zaspokoić jego potrzeby i wyrażać emocje.
- Przeanalizujesz przykłady trudnych zachowań wynikających z deficytów w regulacji emocji oraz nauczysz się, jak radzić sobie z drażliwością i agresją, stosując adaptacyjne strategie.
- Zdobędziesz ćwiczenia i techniki pomagające dzieciom z ASD w identyfikowaniu, rozróżnianiu, opisywaniu, rozumieniu i wyrażaniu emocji.
- Wykorzystasz techniki oparte na motywacji dziecka, w tym naukę za pomocą ulubionych postaci z bajek, oraz dowiesz się, jak skutecznie angażować rodziców w proces terapeutyczny.
