POLECAMY
Próbę reorganizacji propozycji edukacyjnej, jaka istniała dla dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego z niepełnosprawnością sprzężoną: ruchową i intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym oraz dla dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności intelektualnej w stopniu głębokim, podjęliśmy czternaście lat temu, powołując niepubliczną Społeczną Szkołę Podstawową „Zakątek” w Poznaniu.
W szkole „Zakątek” wszelkie działania podejmowane są z myślą o dobru dziecka. Pracujemy metodami aktywnymi, w których bazą jest system motywacji ucznia. Na niej budujemy i rozwijamy strategie, dzięki którym możliwy jest rozwój podopiecznych.
„Zakątek” miejsce, gdzie każdy jest indywidualnością
Podstawowym działaniem w naszej pracy jest zindywidualizowane podejście do każdego dziecka tak, aby w jak najbardziej szczegółowy sposób zdiagnozować jego możliwości. Naszym nadrzędnym zadaniem stało się dążenie do stworzenia warunków odpowiadających nie tylko na indywidualne potrzeby edukacyjne, ale także rozwojowe i pielęgnacyjne.
Początkowo w szkole było tylko dziewięcioro dzieci – część z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego, część z orzeczeniem o potrzebie grupowych zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Analizując treści zawarte w orzeczeniach dzieci, niejednokrotnie doświadczaliśmy swego rodzaju nieścisłości świadczących o niedoszacowaniu potencjału dziecka lub zbyt wysokiej ocenie jego możliwości. To wzmocniło nasze przekonanie, że orzeczenie nie może być jedynym kierunkowskazem do organizacji pracy z naszymi podopiecznymi.
Szkoła „Zakątek” powstała z myślą o dzieciach kierowanych wcześniej wyłącznie na nauczanie indywidualne w domach, gdyż czynności pielęgnacyjne powodowały, że szkoły publiczne nie decydowały się na przyjęcie tych dzieci na pobyt stacjonarny w placówce.
Organizacja pracy
Struktura organizacyjna placówki wzorowana jest na programie stworzonym przez mgr. Jacka Kielina – długoletniego dyrektora Przedszkola Specjalnego „Orzeszek” w Poznaniu.
Każdy uczeń jest prowadzony w pełni zindywidualizowanym programem opartym na wnikliwej diagnozie jego możliwości funkcjonalnych, komunikacyjnych i ruchowych.
Na początku roku nauczyciele (pedagog specjalny i rehabilitant) spotykają się z rodzicami i przeprowadzają wywiad, analizują dokumentację z poprzednich lat i na tej podstawie diagnozują możliwości dziecka. Wzory diagnoz – pedagogicznej i rehabilitacyjnej – zostały opracowane autorsko przez zespoły terapeutów podczas spotkań metodycznych i są aktualizowane przed rozpoczęciem każdego roku szkolnego.
Na podstawie wieloprofilowej diagnozy ustalany jest indywidualny program pracy oraz wyznaczane są zoperacjonalizowane cele pracy pedagogicznej i rehabilitacyjnej. Powstaje Indywidualny Program Opiekuńczo-Terapeutyczno-Edukacyjny, który jest poszerzoną wersją Indywidualnego Programu Terapeutycznego. Program rozbudowany jest o procedury postępowania w opiece i relaksacji, pielęgnacji oraz w sytuacji wystąpienia ataku epilepsji. Do programu dołączony jest indywidualny system komunikacyjny (ISK) z określonymi sygnałami uprzedzającymi i stosowanymi symbolami w komunikacji.
Zmiany w organizacji nauczania wymagają prowadzenia zindywidualizowanej dokumentacji. Każdy uczeń poza opracowanym programem pracy ma swoją odrębną dokumentację, którą stanowią:
- autorsko opracowany indywidualny dziennik prowadzony w każdym roku zawierający m.in. listę obecności, szczegółowy opis przebiegu poszczególnych zajęć oraz codzienną korespondencję do rodziców i ze strony rodziców;
- zbiór dokumentacji zawierający: orzeczenie, podanie o przyjęcie do szkoły, dokumentację medyczną, dokumentację dydaktyczną z każdego roku pobytu dziecka w szkole;
- arkusze ocen dla uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego;
- dokumentacja elektroniczna, która obejmuje nagrywane pretesty – filmy obrazujące umiejętności ucznia na początku roku szkolnego oraz testy kontrolne – nagrania z realizacji celów pracy na koniec roku szkolnego. Nagrania te mają szerokie zastosowanie: umożliwiają ocenę postępów, na spotkaniach z rodzicami obrazują pracę ich dziecka, w przypadku zmiany terapeuty pozwalają jego następcy lepiej przygotować się do pracy z dzieckiem.
W szkole „Zakątek”, kierując się dobrem dziecka, korzystamy z możliwości przedłużania okresu nauki uczniom niepełnosprawnym. Dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność można przedłużyć okres nauki: w szkole podstawowej o rok –
na I etapie edukacyjnym i o dwa lata – na II etapie edukacyjnym.
Organizacja pracy proponowana uczniom w naszej szkole jest zgodna z Ustawą Prawo Oświatowe i koreluje z wytycznymi zawartymi zarówno w ramowym planie nauczania, jak i w podstawie programowej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym.
W ramowym planie nauczania dla szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, w klasach I–III I IV–VIII wskazano nowe nazwy obowiązkowych zajęć edukacyjnych. Dotychczasowe zajęcia „funkcjonowanie w środowisku”, „muzyka z rytmiką”, „plastyka” i „technika” zastąpiono zajęciami „funkcjonowanie osobiste i społeczne”, „zajęciami rozwijającymi kreatywność” i „zajęciami rozwijającymi komunikowanie się”.
Plan zajęć
Dzieci i młodzież w szkole „Zakątek” przebywają w stałych godzinach od 7.50 do 13.30. W naszej ocenie jest to optymalny czas, kiedy dzieci są w stanie pracować z przerwą regeneracyjną w ciągu dnia, którą spędzają w szkolnej świetlicy nazywanej „bawialnią”.
Tygodniowy plan zajęć ułożony pod kątem możliwości ucznia zawiera wszystkie proponowane rodzaje zajęć, które są realizowane podczas zajęć indywidualnych lub grupowych prowadzonych przez nauczycieli oraz w czasie przeznaczonym na czynności pielęgnacyjne.
Nauczyciel–pedagog specjalny pracuje z każdym z uczniów w czasie indywidualnych zajęć. W planie tygodnia każde dziecko ma zaplanowane zajęcia indywidualne – od 3 do 5 zajęć. Liczba zajęć indywidualnych jest uzależniona od potrzeb dziecka. Z naszych doświadczeń wynika, że pierwszy okres pobytu dzieci w placówce (nauczanie wczesnoszkolne) jest okresem trudnym i dość stresującym. To czas, który wymaga bardzo zindywidualizowanego podejścia, mocno skupionego na potrzebach jednostki. Jest to możliwe w trakcie indywidualnych sesji z nauczycielem.
Uczniowie, trafiający do naszej szkoły, to dzieci z bardzo dużymi barierami ruchowymi, nieporuszające się samodzielnie, u których mocno zaburzona jest zarówno mała, jak i duża motoryka. To również dzieci z wiotkością, ale i ze wzmożonym napięciem mięśniowym, z atetozą, ale i z dużą biernością ruchową. Odkąd powstała szkoła, w plan pracy każdego dziecka wplecione są codziennie jedne zajęcia z rehabilitacji ruchowej prowadzone przez nauczyciela rehabilitanta lub specjalistę fizjoterapeutę.
Każdego dnia uczniowie biorą udział w zajęciach grupowych. Grupy dobierane są pod kątem zbliżonych możliwości intelektualnych i potrzeb rozwojowych.
W szkole „Zakątek” nową formą zajęć, które bardzo odpowiadają potrzebom dzieci nisko funkcjonującym, są tzw. diady, czyli zajęcia dla dwojga uczniów. Zajęcia te początkowo moderowane są przez nauczyciela–pedagoga specjalnego, następnie zadaniem nauczyciela jest zaproponowanie tematu, a realizacja odbywa się przez samodzielną aktywność uczniów. W szkole rozróżniamy dwa rodzaje zajęć w diadach:
- diady komunikacyjne,
- diady bazalne.
Obie zakładają realizację założeń zajęć rozwijających komunikację.
Rodzaj i cele zajęć grupowych dobierane są i realizowane w zgodzie z możliwościami uczniów.
Do grupy zajęć rozwijających kreatywność zaliczamy:
- poranny krąg polisensoryczny,
- zajęcia twórcze,
- muzykoterapię,
- zajęcia z klanzą,
- zajęcia taneczno-ruchowe,
- zajęcia teatru bazalnego.
Do zajęć rozwijających komunikowanie się zaliczamy:
- poranny krąg komunikacyjny,
- zajęcia komunikacyjne tematyczne.
Zajęcia grupowe prowadzi jeden pedagog, a każdemu dziecku, które tego potrzebuje, asystuje opiekun – pomoc terapeuty.
Tak prowadzone zajęcia grupowe dają osobom, nawet z największymi ograniczeniami, możliwość aktywnego włączania się w pracę grupy, a osoba prowadząca może aktywnie moderować i czuwać nad procesem grupowym.
Nadrzędnym celem zajęć grupowych jest dążenie do opanowania umiejętności w zakresie dostrzegania kolegów w grupie oraz wspólnego pola uwagi. Po osiągnięciu tego etapu następuje stopniowe wycofywania asystentów z zajęć do możliwie całkowitej samodzielności uczestników zajęć.
Intensywność zajęć grupowych dostosowywana jest do możliwości uczniów. Plan zajęć układany jest w konsultacji z nauczycielami i terapeutami każdego dziecka.
W szkole „Zakątek” zgodnie z trendami w pedagogice specjalnej oraz wiedzą teoretyczną dotyczącą piramidy potrzeb Maslowa, neuropsychologii, stymulacji bazalnej, nie oddzielamy terapii i opieki oraz zwracamy szczególną uwagę na dobrostan uczniów i ich podmiotowe traktowanie. Naszych podopiecznych dotyczą przeróżne zaburzenia fizjologiczne, co utrudnia im procesy akomodacji i asymilacji w sferze poznawczej i społecznej. W celu odpowiedniego zaspokojenia podstawowych potrzeb każdy uczeń ma przydzielonego opiekuna–asystenta, który zajmuje się jego karmieniem oraz czynnościami toaletowymi według indywidualnie przygotowanych procedur. Za ich przygotowanie odpowiedzialny jest nauczyciel i rehabilitant. W opiece nad uczniami biorą udział zarówno nauczyciele, rehabilitanci, jak i opiekunowie.
Grupy zawodowe
Wyjątkowe potrzeby edukacyjne, olbrzymie bariery fizyczne w ciele oraz niesamodzielność w zaspokajaniu potrzeb życiowych i fizjologicznych nakierowała nas na rozwój trzech grup zawodowych w naszej szkole: nauczycieli–pedagogów specjalnych, nauczycieli rehabilitantów–fizjoterapeutów oraz opiekunów–asystentów uczniów, pomoc terapeuty.
Nauczyciel–pedagog specjalny pracuje indywidualnie z trójką dzieci lub młodzieży niezależnie od orzeczenia. Jego zadaniem jest dbanie o dobrostan podopiecznego w szkole, codzienne czytanie korespondencji od rodziców i uzupełnianie wpisów w dzienniku. Jest odpowiedzialny za realizację określonych celów opiekuńczych, rozwojowych i edukacyjnych w czasie pobytu uczniów w szkole. Jego zadaniem jest także ścisła współpraca z rehabilitantem i innymi specjalistami włączanymi w realizację indywidualnego programu rozwojowego uczniów.
Nauczyciel–rehabilitant–fizjoterapeuta pracuje z pięciorgiem dzieci i jest odpowiedzialny za rzetelną diagnozę funkcjonalną określającą możliwości fizyczne podopiecznych. Ściśle współpracuje zarówno z rodzicami dziecka oraz z nauczycielem prowadzącym, jak i innymi specjalistami i osobami sprawującymi opiekę nad uczniem. Jest odpowiedzialny za ustalenie prawidłowych pozycji, w których uczeń spędza czas w szkole. Wspólnie z nauczycielem prowadzącym dążą do ustalania punktu sprawstwa, procedur dotyczących karmienia. Rehabilitant aktywnie bierze udział w doborze sprzętu rehabilitacyjnego wykorzystywanego w czasie pobytu dziecka w szkole oraz jest konsultantem i wsparciem dla rodziców dziecka.
Innowacja obejmuje organizację i metodykę pracy nakierowaną na ucznia, personel, pracę z rodzicami oraz współpracę ze środowiskiem.
Opiekun–asystent ucznia, pomoc nauczyciela (terapeuty) to osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo i komfort uczniów w czasie pobytu w szkole. Osoby te charakteryzują się dużą empatią i wrażliwością na potrzeby drugiego człowieka. Na tym stanowisku nie wymagamy kierunkowego wykształcenia, chociaż jest ono atutem, a doceniamy predyspozycje do towarzyszenia i wspierania dzieci. Opiekunowie w roli asystenta nawiązują szczególną więź z podopiecznymi i są dla nich bardzo dużym oparciem i gwarantem poczucia bezpieczeństwa podczas zajęć, posiłków i innych czynności pielęgnacyjnych. Opiekunowie to także partnerzy komunikacyjni, dlatego każdy zostaje zobowiązany do udziału w szkoleniu z podstaw komunikacji alternatywnej. Kierowany jest także na szkolenie z terapii bazalnej. Jego obowiązkiem jest znajomość wszystkich procedur dotyczących uczniów z oddziału z zakresu epilepsji, karmienia, pozycjonowania, relaksacji i pielęgnacji.
Wspólny cel – Dobro Dziecka
Kolejne lata pracy pokazują nam, że aby współpraca możliwie najlepiej się układała między poszczególnymi grupami zawodowymi, musimy mieć określony wspólny cel, którym jest bardzo ogólnie nazwane Dobro Dziecka.
Realizacja tego celu wymaga dobrej komunikacji między współpracownikami, otwartości na zmiany, chęci dzielenia się wiedzą oraz zaufania do współpracowników.
Prowadzenie i uczestniczenie w terapii osób wielorako niepełnosprawnych wymaga wiele trudu i jest mocno obciążające. W szkole „Zakątek” wypracowaliśmy system wsparcia, który obejmuje przede wszystkim nauczycieli i terapeutów.
Podstawowym źródłem wsparcia są dla siebie nawzajem terapeuci borykający się z podobnymi sytuacjami, które dotyczą dzieci ze sprzężoną niepełnosprawnością.
Źródłem wsparcia i jednocześnie narzędziem rozwoju zawodowego są interwizje wewnętrzne, w których nauczyciele terapeuci obowiązkowo uczestniczą raz w tygodniu przez godzinę. Terapeuta nagrywa film przedstawiający zajęcia z uczniem, a następnie przedstawia go grupie. Pozostali terapeuci mają za zadanie pomóc w zgłaszanym problemie. Interwizje objęte są kontraktem bezpieczeństwa.
Dużą pomocą są dodatkowo wyznaczane godziny konsultacji w zespołach pracujących z danym uczniem.
Wsparcie stanowi osoba na stanowisku doradcy metodycznego, która spotyka się indywidualnie z nauczycielami i omawia wspólnie program pracy, cele, pomaga dobierać metody pracy, współuczestniczy w szukaniu rozwiązań w trudnych sytuacjach.
W zależności od potrzeb szkoła zapewnia także superwizje zewnętrzne ze specjalistami różnych dziedzin, np. komunikacji alternatywnej, tyflopedagogiki, stymulacji bazalnej, fizjoterapii.
Innowacja Pedagogiczna
Przedstawiona koncepcja pracy Społecznej Szkoły Podstawowej „Zakątek” stanowi część opracowania, którym jest Innowacja Pedagogiczna pod nazwą: Zakątek – miejsce gdzie każdy jest indywidualnością, zarejestrowana w Kuratorium Oświaty po raz pierwszy w 2010 roku.
Innowacja obejmuje organizację i metodykę pracy nakierowaną na ucznia, personel, pracę z rodzicami oraz współpracę ze środowiskiem.
W naszej pracy nie przestajemy zadawać sobie pytania: Czy podejmowane działania są wystarczające? Inwestując w ciągłe doskonalenie nauczycieli nie zatrzymujemy się w poszukiwaniu nowych możliwości i rozwiązań w aspekcie opieki, terapii i edukacji.
Wszystkie fotografie pochodzą z archiwum Społecznej Szkoły Podstawowej „Zakątek”.
