Diagnoza
Zespół specjalistów na podstawie przeprowadzonych badań, obserwacji dziecka i wywiadu z rodzicami dokonał analizy i uzyskał informacje o możliwościach rozwojowych i potencjale dziewczynki. "
POLECAMY
Zosia od urodzenia jest pod stałą opieką lekarzy specjalistów. Z informacji uzyskanych od rodziców wynika, że cały okres ciąży przebiegał prawidłowo. W drugim tygodniu życia u dziecka pojawiła się stopa płasko-koślawa i wiotkość kończyn. Rozpoczęto wówczas rehabilitację. Przed upływem miesiąca u dziecka zauważono
rozszczepienie podniebienia. W pierwszym roku życia u dziewczynki pojawiły się nieprawidłowości i zaburzenia, które trwają do dzisiaj. Zosia jest dzieckiem z opóźnionym rozwojem psychoruchowym. Ma problemy z utrzymaniem równowagi, niestabilny chód i obniżone napięcie mięśniowe.
Na podstawie przeprowadzonych badań psychologicznych stwierdzono, że dziewczynka posiada zdolności poznawcze na poziomie, co najmniej przeciętnym dla wieku. Jednak rozwój Zosi przebiega bardzo nieharmonijnie, zaś niepełnosprawność ruchowa znacznie utrudnia jej funkcjonowanie przy wykonywaniu codziennych czynności. Duże problemy pojawiły się w sytuacji zadaniowej, niemniej jednak wykonała zadania testowe mieszczące się w przewidzianych dla wieku ograniczeniach czasowych i wymogach testowania, a uzyskany wynik mieści się w przedziale wyników przeciętnych.
Jakie są możliwości i potencjał Zosi w różnych obszarach jej funkcjonowania?
Sfera poznawcza i zmysły
Mocne strony Zosi to rozumowanie pojęciowe i pamięć słuchowa. Dziewczynka posiada zdolność do przechowywania przez dłuższy czas oraz przetwarzania informacji reprezentowanych w systemie werbalnym oraz umiejętność ich klasyfikacji na poziomie górnej granicy wyników przeciętnych dla wieku. Na tym samym poziomie ma pamięć wzrokowo-przestrzenną (w zakresie zapamiętywania informacji obrazowych), pamięć fonologiczną (w zakresie zapamiętywania i prawidłowego odtwarzania kolejności głosek w wyrazach) oraz rozumowanie przestrzenne (dotyczy przetwarzania informacji reprezentowanych w systemie obrazowym, wyobrażeniowym). Wysokie wyniki uzyskała w próbach oceniających pamięć i percepcję słuchową.
U Zosi zdiagnozowano wadę wzroku, ograniczenie ruchomości gałek ocznych i zez. U dziecka występują zaburzenia integracji sensorycznej, duża rozpraszalność uwagi i trudności z wyhamowaniem własnej aktywności.
Wyniki badań pedagogicznych wskazują na dobrze opanowaną technikę czytania i dobre rozumienie tekstu. Zosia uwielbia czytać książki. Posiada zdolność poprawnego rozumowania na materiale obrazkowym i werbalnym.
Dziewczynka na niskim poziomie ma opanowaną uwagę selektywną, czyli posiada małą zdolność do świadomego kierowania uwagi na to, co jest istotne, podczas aktualnie wykonywanego zadania, z jednoczesnym ignorowaniem dystraktorów, czyli czynników rozpraszających uwagę. Zosia ma też problemy w zakresie percepcji wzrokowej, trudno jej dostrzec drobne różnice w wyglądzie porównywanych ze sobą elementów. Wyraźny deficyt widoczny jest u niej również w zakresie rozumowania logiczno-matematycznego. Sprawnie natomiast dodaje i odejmuje w zakresie setki, wspomagając się liczeniem na palcach. Rozumie zadania tekstowe z klasy o dwa lata niższej. Utrzymuje wolne tempo i specyficzny styl pracy.
Komunikowanie się i artykulacja
U Zosi na właściwym poziomie kształtuje się jej zasób leksykalny oraz zdolność do precyzyjnego stosowania słów. Dziewczynka wypowiada się obszernie, pełnymi zdaniami. Nie sprawia jej trudności formułowanie pytań, próśb i życzeń. Potrafi ułożyć i wypowiedzieć dłuższy tekst na określony temat, szczególnie gdy jest zgodny z jej zainteresowaniami. Zosia chętnie dzieli się swoimi spostrzeżeniami, potrafi w kompetentny sposób wypowiadać się na forum klasy czy grupy. Posiada dużą potrzebę mówienia o sobie i bycia wysłuchaną.
Umiejętności językowe, takie jak mowa bierna, czyli zdolność rozumienia mowy, oraz mowa czynna, czyli produkowanie mowy, są u Zosi na poziomie przeciętnym dla wieku. Dziewczynka chętnie wykonuje zadania, które lubi i które ją interesują. Bardzo dużo mówi, reaguje na każdy dźwięk. Jej kompetencja językowa rozwija się zdecydowanie nieharmonijnie. Występują u niej nieprawidłowości narządów mowy: w budowie i funkcjonowaniu narządów nasady, obejmujące rozszczep podniebienia miękkiego i języczka, wadę zgryzu oraz niewłaściwe ułożenie spoczynkowe i połykanie. Widoczne jest też spowolnienie tempa pracy i ograniczenie zdolności ruchowej artykulatorów. Wyrazistość ekspresji językowej jest znacząco obniżona przez zaburzenia prozodyczne, oddechowo-fonacyjne i wymawianiowe. Mówienie jest spowolnione, niekiedy lekko niepłynne, głos schrypnięty, o zmiennym natężeniu, czasem zanikający w wygłosie wyrazów. Jej artykulacja jest zniekształcona przez wieloraką dyslalię anatomiczno-ruchową, przejawiającą się rotacyzmem i międzyzębową deformacją fonemów syczących i szumiących.
Sfera społeczna
Mocne strony Zosi to posiadane na wyższym poziomie kompetencje społeczne. Jest kulturalna, życzliwa, empatyczna, chętnie pomaga innym. Łatwo nawiązuje kontakt z dziećmi, a także z osobami dorosłymi, potrafi też zaopiekować się i bawić z dziećmi młodszymi. Miewa natomiast problemy z dostosowaniem stylu wypowiedzi do okoliczności rozmowy i osoby rozmówcy, jest zbyt bezpośrednia, skraca dystans.
Sfera emocjonalno-motywacyjna
Zosia słabo radzi sobie z codziennymi sytuacjami szkolnymi. Satysfakcja z osiągnięć, przejawiająca się zadowoleniem z wyników swojej pracy i z podejmowanego wysiłku, jest na niskim poziomie – jak wykazały badania jej wyniki utrzymują się w dolnej granicy przeciętnych dla wieku. Nie jest wytrwała w wykonywaniu zadań, nie potrafi kontynuować pracy, gdy pojawiają się przeszkody lub trudności. Zdecydowanie lepiej potrafi skupić się i efektywniej pracuje w godzinach rannych. Ma duże trudności z rozpoczęciem pracy, wykazuje silny opór i lęk. Podczas pracy Zosia ma wyraźne trudności ze skupieniem się, dużo mówi, jest rozkojarzona i dygresyjna. Szybko się rozprasza i trudno jej powrócić do kontynuowania zadania. Czasami nadmiernie koncentruje się na nieistotnych elementach zadania (np. czy klocki są równo ułożone w pudełku), a nieraz chce działać według własnego pomysłu na zadanie. Nadmiernie koncentruje się na sobie, na swoich stanach psychofizycznych, poddaje się chwilowym sentymentom, co utrudnia i spowalnia również zakończenie przez nią pracy. Dziewczynka jest samodzielna w zakresie czynności samoobsługowych i higienicznych.
Motoryka duża
W zakresie ogólnej sprawności ruchowej główny problem stanowi jej niestabilny chód i obniżone napięcie mięśniowe. Ma trudności z koordynacją ruchową całego ciała i utrzymaniem równowagi. Mocną stroną dziewczynki jest duża chęć uczestniczenia we wszystkich aktywnościach ruchowych.
Motoryka mała
U Zosi występują znaczne ograniczenia w zakresie sprawności rąk. Bardzo wolne jest tempo pracy przy pisaniu, dodatkowo występuje wyraźne drżenie ręki przy pracy z przyborem do pisania. Mimo że doskonale zna i odzwierciedla kształt liter, a także ma prawidłową koordynację oko–ręka, jej możliwości grafomotoryczne są słabe.
Zalecenia
Na podstawie zgromadzonej dokumentacji zespół orzekający wydał orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wraz z zaleceniami. Obejmują one: zapewnienie dziecku specjalnych warunków edukacyjnych w oddziale integracyjnym lub ogólnodostępnym; udział w zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych; udział w zajęciach terapii pedagogicznej; terapię integracji sensorycznej, szczególnie z naciskiem na poprawę koncentracji uwagi, stymulowanie równowagi oraz stabilizację chodu, poprawę odbioru wrażeń dotykowych; kontynuowanie terapii logopedycznej ukierunkowanej na usprawnianie narządów mowy, trening oddechowo-fonacyjny, rozwijanie i stabilizowanie artykulacji, doskonalenie umiejętności komunikacyjnych, włączenie rodziców w proces terapeutyczny; bieżące wsparcie i opiekę wychowawcy/pedagoga; dostosowanie procesu dydaktyczno-wychowawczego do potrzeb i możliwości dziewczynki, szczególnie w aspekcie tempa pracy oraz możliwości wykonania zadań bazujących na sprawności ruchowej i grafomotoryce; dostosowanie sposobu nauczania matematyki do deficytów dziecka; wykorzystanie w pracy dobrych możliwości poznawczych i zainteresowań dziewczynki; przyjęcie przez nauczycieli i specjalistów postawy rozumiejącej i akceptującej dziecko, pozytywne wsparcie w sytuacjach trudnych (dydaktycznych i społecznych), wzmacnianie i motywowanie do pracy; pomoc nauczyciela wspomagającego wszędzie tam, gdzie niepełnosprawność ogranicza lub utrudnia jej szkolne funkcjonowanie; inne formy zajęć terapeutycznych – zależnie od zdiagnozowanych potrzeb i możliwości placówki; przesiewowe badanie słuchu; wskazana diagnoza i ewentualnie terapia metodą Tomatisa.
Rodzaje działań wspierających, metody i formy pracy z dzieckiem
Dziecku zapewnione zostały specjalne warunki edukacyjne – Zosia została uczniem szkoły podstawowej i uczęszcza do klasy integracyjnej, w której opiekę nad dziećmi z niepełnosprawnością sprawuje dodatkowo drugi nauczyciel – wspomagający. Podczas zajęć lekcyjnych w klasie dziecko siedzi w środkowym rzędzie w pierwszej ławce. Nauczyciel wspomagający/pedagog specjalny przygotował na początku roku szkolnego arkusz WOFU – Wielospecjalistycznej Oceny Funkcjonowania Ucznia, oraz IPET – Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny, zatwierdzony przez dyrektora szkoły, w porozumieniu z rodzicami i nauczycielami, specjalistami współpracującymi z dzieckiem. Zostały tam zawarte wszystkie zalecenia Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Nauczyciele i specjaliści pracują z uczennicą zgodnie z zaleceniami, które służyć mają jej rozwojowi i dobremu funkcjonowaniu w środowisku szkolnym. Na cały rok szkolny przydzielono dziewczynce następujące formy pomocy na terenie szkoły: zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze z matematyki, terapię pedagogiczną, logopedię, terapię integracji sensorycznej – wszystkie w wymiarze 1 godziny w tygodniu, oraz rewalidację – 2 godziny w tygodniu. Dodatkowo wsparcie i pomoc wobec dziecka prowadzą wychowawcy świetlicy.
Zosia uczestniczy kolejny rok w terapii integracji sensorycznej. Wykorzystanie sprzętu podwieszanego, piłek różnej wielkości, szarf, ustawianie toru przeszkód, ćwiczenia równoważne na tzw. berecikach, basen z piłkami, chodzenie po linii i gumowej równoważni – wpływają korzystnie na poprawę sprawności dziecka w zakresie motoryki dużej. Ze względu na problemy ze wzrokiem terapeuta prowadzi ćwiczenia bazujące na koordynacji obustronnej, góra–dół oraz koordynacji oko–ręka. Obserwuje się poprawę polegającą na większej kontroli ruchów, ich płynności i koordynacji. Aby poprawić koncentrację dziewczynki, terapeuta stosuje przerwy podczas zajęć, przypominając o częstym piciu wody i ograniczając ilość bodźców w miejscu pracy. Bardzo ważny przy wszystkich wykonywanych ćwiczeniach jest odpowiedni oddech. Zosia, która dodatkowo wykazuje szybką męczliwość, uczy się prawidłowo i głęboko oddychać. Bez odpowiedniej ilości tlenu jej koncentracja spadnie. Aby temu zapobiec, należy nabrać głęboko powietrze przez nos, by poruszyć mięśnie przepony; brzuch powinien się wówczas uwypuklić. Wydech powinien trwać dwukrotnie dłużej niż wdech. Powtarza się to ćwiczenie 4–5 razy. Mięśnie rozluźniają się, a umysł pracuje jaśniej. Aby wprowadzić ten nawyk, ćwiczenia oddechowe stosuje się systematycznie i konsekwentnie.
Świetlica to miejsce, które jest w szkole potrzebne, ale o którym się mało mówi i którego się nie docenia. Coraz częściej wychowawcy świetlicy posiadają dodatkowo ukończone studia pedagogiki specjalnej.
Dziecko bierze systematyczny udział w zajęciach rewalidacyjnych pod nadzorem pedagoga specjalnego. Prowadzone są ćwiczenia: poprawiające czynności grafomotoryczne i zawierające elementy terapii ręki, ćwiczenia manualne i manipulacyjne, ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i jednocześnie doskonalące koncentrację uwagi. Wskazana jest też gimnastyka mózgu, np. przez kreślenie, jak najbardziej płynnym ruchem, „leniwych ósemek” w powietrzu, na tablicy mazakiem, kredą lub palcami dłoni. Ważne są przy tym ćwiczenia rozmachowe mięśni rąk. Prowadzone są też ćwiczenia usprawniające spostrzeganie i pamięć wzrokową, np. wyszukiwanie różnic między obrazkami i elementów na obrazku, układanie figur, kształtów szeregów według wzoru i z pamięci, składanie w całość pociętych obrazków i pocztówek, uzupełnianie braków na obrazkach, układanie puzzli (stopniowo zwiększając liczbę elementów); przerysowywanie figur i kształtów według prezentowanego wzoru, a potem z pamięci, gra w domino (obrazkowe, literowe).
Dziewczynka czwarty rok kontynuuje terapię logopedyczną. Zajęcia polegają na usprawnianiu narządów mowy, treningu oddechowo-fonacyjnym, rozwijaniu i stabilizowaniu artykulacji. Cierpliwe oczekiwanie na wypowiedź dziecka, brak krytyki, nakłanianie na zabieranie głosu, motywowanie, pozwalają Zosi na codzienne doskonalenie umiejętności komunikacyjnych i sprzyjają poprawie artykulacji. Doceniany jest wkład pracy i wysiłek dziewczynki.
Zosia uczestniczy w zajęciach terapii pedagogicznej i zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych z matematyki. Dziewczynka ma trudności z wizualizacją i wyobraźnią przestrzenną, a także rozumowaniem matematycznym, dlatego potrzebuje prosto podanych zadań matematycznych, często kilkakrotnych powtórzeń oraz znacznie wydłużonego czasu na myślenie, analizowanie i rozwiązanie zadania. W związku z tym prowadzący zajęcia nauczyciele wychodzą naprzeciw jej potrzebom i stosują metody pracy dostosowane do możliwości dziewczynki.
Podczas lekcji nauczyciel, co kilka minut monitoruje postępy pracy uczennicy, motywuje i naprowadza ją na właściwy tok rozumowania.
Dużą rolę w prawidłowym funkcjonowaniu Zosi w środowisku szkolnym, poprawie jej sprawności fizycznej i utrzymaniu dobrej kondycji psychicznej przypisuje się świetlicy, do której uczęszcza ona od klasy I. Świetlica to miejsce, które jest w szkole potrzebne, ale o którym się mało mówi i którego się nie docenia. Coraz częściej wychowawcy świetlicy posiadają dodatkowo ukończone studia pedagogiki specjalnej. Taka sytuacja ma miejsce w szkole, której uczniem jest opisywana Zosia. Dziewczynka ze względu na czas pracy rodziców przebywa w świetlicy kilka godzin każdego dnia, przed i po zakończeniu lekcji. Wychowawcy, którzy są przygotowani do pracy z dziećmi o różnym rodzaju i stopniu niepełnosprawności, potrafią stworzyć odpowiednie warunki do pracy z grupą (dotyczy to między innymi: wyposażenia sali, sprzętu i pomocy dydaktycznych, gier i zabawek). Zosia zawsze z radością i widocznym zapałem bierze udział w proponowanych grach i zabawach. Jej otwarta postawa i pozytywne nastawienie wpływają nie tylko na poprawę jej sprawności fizycznej, ale także na integrację ze środowiskiem rówieśników. Nauczyciel zawsze jest blisko dziecka, koryguje postawę ciała, asekuruje z uwagi na niekontrolowane zachwiania równowagi, wspiera i pomaga w trudnych sytuacjach. W świetlicy stosuje się różne formy pracy z dziewczynką: indywidualną, grupową i zbiorową. W pracy z Zosią wykorzystuje się różne metody: praktycznego działania, do których należą techniki plastyczne i artystyczne (np. odgrywanie scenek, elementy dramy) – rozwijające zainteresowania i zdolności, poprawiające sprawności manualne i manipulacyjne, językowe; gry i zabawy dydaktyczne rozwijające logiczne myślenie, pamięć, koncentrację uwagi; zajęcia ruchowe i spacery poprawiają sprawność motoryczną dziecka i koordynację ruchów całego ciała, np. chodzenie w rytm muzyki, zabawy taneczne; stawianie różnych kroków, naśladowanie ruchów prowadzącego; tor przeszkód; zabawy z piłkami różnej wielkości; wykorzystanie woreczków z grochem; masaż stóp i dłoni; zabawy z papierem, krepiną, materiałem; zgniatanie papieru stopą; ćwiczenia z gumą
rehabilitacyjną; zabawy z chustą animacyjną; metody poglądowe wykorzystujące mapy, albumy, prezentacje, filmy, tablice, liczydła itp. (np. zabawy z liczydłem, globusem, matematyka na wesoło) – pogłębiające i utrwalające wiedzę dziecka; poprawiające umiejętności czytania, pisania i liczenia; doskonalące pamięć, myślenie i koncentrację; metody werbalne – kształtujące umiejętności językowe i poprawiające artykulację; metody aktywizujące, takie jak np. burza mózgów, śniegowa kula – motywujące Zosię do podjęcia konkretnego działania, poprawiające tempo pracy, wzmacniające samoocenę i wiarę we własne możliwości. Wszystkie zajęcia w świetlicy mają również na celu integrację dziecka z grupą. Ponieważ Zosia szybko się męczy, wychowawcy robią częste przerwy w zabawach, zmieniają tempo i czas wykonania zadania. Kilka razy w tygodniu wychowawcy świetlicy, posiadający uprawnienia, prowadzą z Zosią ćwiczenia z terapii ręki. Na początku są to ćwiczenia rozmachowe, które stymulują czucie głębokie: poruszanie barkami, wymachy kończyną górną, ruchy okrężne; machanie całymi dłońmi na całych powierzchniach; naśladowanie mycia okien, odkurzania zamiatania; łapanie niewidocznych motyli w siatki; gra „Twister”. Następnie stosowane są ćwiczenia manipulacyjne: rysowanie w szablonie; kolorowanie w konturze; różne labirynty do pokonywania palcem, kredką lub innym narzędziem pisarskim; konstruowanie i budowanie z klocków, patyczków, drucików, układanie puzzli; układanie kompozycji z guzików; nawlekanie koralików; wydzieranki z papieru; składanie z papieru origami; wycinanie nożyczkami; lepienie z plasteliny czy modeliny; malowanie farbami palcami i pędzelkiem; obrysowywanie przedmiotów; rysowanie po śladach; rysowanie szlaczków. Zaleca się tu m.in. metodę Frostig i Horn „Wzory i obrazki”, metodę Tymichowej, metodę „Dobrego Startu” prof. Bogdanowicz. Ponadto prowadzone są z dzieckiem ćwiczenia manualne, np. nawijanie sznurka, wstążki; rzucanie i łapanie piłki lub woreczka z grochem; przerzucanie piłki/woreczka z ręki do ręki; rzuty do celu; toczenie piłki dużej po podłodze; przelewanie wody, przesypywanie kaszy/ryżu z naczynia do naczynia; gra w łapki; krążenie dłoni; wymachy dłoni; malowanie na niby w powietrzu/po ścianie. Propozycje ćwiczeń przekazywane są rodzicom, ponieważ od ich zaangażowania i systematyczności w dużym stopniu zależy powodzenie w poprawie sprawności fizycznej ich dziecka. Ponadto dziewczynka korzysta z pomocy wychowawców świetlicy w odrabianiu prac domowych.
Współpraca z rodzicami
Niezwykle ważne jest zbudowanie dobrych relacji z rodzicami. Nauczyciele, specjaliści i rodzice ściśle współpracują w zakresie realizacji zadań mających na celu całościowe stymulowanie rozwoju dziewczynki. Wspólnie omówione zostały założenia IPET-u oraz oddziaływania wychowawcze na terenie szkoły i w domu. Odbywa się stały przepływ informacji między nauczycielami a rodzicami. Rodzice informowani są o rozwoju dziecka, jego osiągnięciach i trudnościach, rodzaju potrzebnej pomocy i możliwościach jej uzyskania. Udzielane są im wskazówki dotyczące pracy z dzieckiem w domu, rodzaju ćwiczeń i ewentualnych materiałów pomocniczych. Na bieżąco informowani są też o ofercie szkoleniowej skierowanej do rodziców.
Wychowawcy, którzy są przygotowani do pracy z dziećmi o różnym rodzaju i stopniu niepełnosprawności, potrafią stworzyć odpowiednie warunki do pracy z grupą (dotyczy to między innymi: wyposażenia sali, sprzętu i pomocy dydaktycznych, gier i zabawek).
Podsumowanie
Zosi, 12-letniej dziewczynce, z uwagi na niepełnosprawność ruchową zostały zapewnione specjalne warunki edukacyjne i odpowiednie wsparcie specjalistyczne na terenie szkoły podstawowej ogólnodostępnej. Uczennica klasy integracyjnej podczas zajęć lekcyjnych może liczyć na pomoc nauczyciela wspomagającego. Odpowiednio dostosowane warunki do nauki umożliwiają Zosi dobre funkcjonowanie na co dzień w środowisku szkolnym, a dzięki wsparciu ze strony nauczycieli nawiązała pozytywne relacje z rówieśnikami. Dostrzegane są jej sukcesy, doceniany wysiłek, a to pozytywnie wpływa na poprawę samooceny i motywację dziecka do nauki.
Udział w specjalistycznych zajęciach terapeutycznych wpływa stymulująco na efektywność pracy dziewczynki i jej zaangażowanie podczas lekcji. Udział w zajęciach terapii pedagogicznej pozwala na stymulowanie obniżonych funkcji i uczy sposobów kompensowania deficytów, czego efektem jest zwiększenie możliwości uczenia się. Terapia pedagogiczna poprawia artykulację i poziom kompetencji językowych. Udział w zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych poprawia tempo pracy dziewczynki, umiejętność pisania, wyrównuje braki w wiedzy przekazywanej podczas zajęć lekcyjnych. Terapia integracji sensorycznej poprawia równowagę i stabilizację chodu dziecka oraz wpływa pozytywnie na odbiór wrażeń dotykowych, pomaga w koncentracji uwagi.
Dzięki tym wszystkim podjętym działaniom dziewczynka z niepełnosprawnością ruchową może uczęszczać do tej samej szkoły co jej rówieśnicy, siedzieć razem w ławce, wspólnie uczyć się i bawić. My, jako nauczyciele i specjaliści, dajemy dziecku szansę na normalne życie, na poprawę sprawności fizycznej, prawidłowy rozwój emocjonalny i na integrację ze środowiskiem społecznym.
