Jak zastąpić zachowanie agresywne zachowaniem akceptowalnym społecznie?

Bardzo ważne w pracy z zachowaniami agresywnymi jest wyraźne uświadomienie sobie występowania różnych form przemocy wokół nas. Bardzo powszechną reakcją na zachowania agresywne jest dominacja ukryta za zasłoną jakiejś metody wychowawczej, za pozornie miłym zachowaniem, a czasem zakamuflowana i uzasadniana racjami moralnymi. Jedną z podstawowych przyczyn zachowań opozycyjno-buntowniczych są „interakcje z dorosłymi, którzy zachowują się w sposób autorytatywny” (Minahan, Rappaport 2014, s. 112).
Autorytaryzm wychowawców wyraża się chociażby w stosowaniu kar i nagród. Jessica Minahan (behawiorystka, stosowany analityk zachowania) i Nancy Rappaport (psychiatra) w swojej książce proponują odejście od tradycyjnych planów interwencji behawioralnej, polegającej na stosowaniu nagród za prawidłowe zachowanie oraz pracy opartej na reagowaniu na trudne zachowania (pracy na tzw. konsekwencjach) na rzecz działań wyprzedzających agresywne zachowanie – w tym przede wszystkim zastąpienie zachowań trudnych zachowaniami akceptowanymi społecznie i pełniącymi taką samą funkcję jak zachowania niepożądane.
W naszej kulturze pedagogicznej takie myślenie wydaje się dość absurdalne i trudne do zaakceptowania. Osoby, chcące tak postępować, muszą przede wszystkim same zmierzyć się z własnym wzorcem reagowania oraz z niezrozumieniem zespołu specjalistów, w którym pracują. Często również stykają się z dezaprobatą rodzica dziecka krzywdzonego przez inne osoby zachowujące się agresywnie oraz niechęcią pozostałych rodziców z klasy czy placówki, do którego uczęszcza agresywnie zachowujący się uczeń czy uczestnik. Wszystkie te osoby mogą domagać się wyciągnięcia surowych konsekwencji, a najlepiej usunięcia agresywnego dziecka z placówki.
Podanie ręki osobie agresywnej może przerastać wyobraźnię naszego społeczeństwa, w tym także wyobraźnię nauczycieli i specjalistów. W zbiorowej świadomości jest oczywistością, że reakcja na przemoc powinna być zdecydowana – taka, by agresywnie zachowujący się oprawca poczuł wyraźnie negatywne konsekwencje swoich czynów. Idea, żeby zastępować trudne zachowania innymi, spełniającymi taką samą rolę w życiu dziecka jak zachowanie agresywne, zakłada ich funkcjonalność. To nie jest teza oczywista i prosta do przyjęcia. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych w pedagogice założeń jest przekonanie, że dziecko będące agresywne lub przejawiające trudne reakcje zachowuje się nieprawidłowo, źle, niewłaściwie. 

Jaką rolę odgrywają agresywne zachowania dziecka?

Tymczasem sposób myślenia, który tutaj przedstawiam, zakłada,...