Autor: Kamila Urbaniak

Rozwój mowy dziecka stanowi proces wieloetapowy, w którym kluczową rolę odgrywają zarówno czynniki neurologiczne, jak i anatomiczne oraz funkcjonalne. Jednym z istotnych determinantów prawidłowej realizacji fonemów jest układ stomatognatyczny, obejmujący zgryz, ustawienie żuchwy, relacje zębowe oraz napięcie mięśniowe w obrębie aparatu artykulacyjnego.

Na pytania Czytelników odpowiada KAMILA URBANIAK – doktorantka w Instytucie Literaturoznawstwa i Językoznawstwa Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Właścicielka Gabinetu PeritusMed Kamila Urbaniak. Absolwentka stacjonarnej logopedii ogólnej i klinicznej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z I Wydziałem Lekarskim Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Ukończyła studia podyplomowe z zakresu neurologopedii i wczesnego wspomagania rozwoju dziecka na Uczelni Łazarskiego w Warszawie. Diagnosta i Terapeuta Integracji Sensorycznej (Centrum Integracji Sensorycznej). Terapeuta czaszkowo- -krzyżowy. Członek zwyczajny PTRH, PTTM oraz PTL. Pracuje jako Biegła Sądowa. Absolwentka Psychodietetyki Akademii Nauk Społecznych i Medycznych w Lublinie oraz Psychotraumatologii. Specjalistka żywienia dzieci, kobiet w ciąży i karmiących piersią. Autorka książki Funkcjonowanie dzieci ze spektrum autyzmu w przedszkolu oraz licznych artykułów naukowych z dziedziny logopedii. Członek rady naukowej w projektach badawczych z zakresu pedagogiki i medycyny.

Zaburzenia karmienia i oralno-awersyjne zachowania żywieniowe u dzieci stanowią istotny problem diagnostyczno- -terapeutyczny, wymagający zintegrowanego podejścia klinicznego. Awersje pokarmowe manifestują się unikaniem określonych konsystencji, smaków, zapachów lub samego aktu jedzenia, prowadząc często do ograniczeń żywieniowych, niedoborów i wtórnych zaburzeń emocjonalnych. W literaturze coraz częściej podkreśla się znaczenie komponenty sensorycznej w etiologii tych trudności, a zwłaszcza roli węchu jako jednego z kluczowych zmysłów integrujących doznania smakowo-pokarmowe. Trening zapachowy (olfactory training, OT) pierwotnie stosowany w rehabilitacji węchu po infekcjach lub urazach czaszkowo-mózgowych zyskuje dziś nowe zastosowania – w obszarze terapii dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, spektrum autyzmu czy właśnie awersjami oralnymi. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie interdyscyplinarnego potencjału treningu zapachowego w terapii dzieci z oralno-awersyjnymi zachowaniami żywieniowymi oraz omówienie neurobiologicznych i klinicznych podstaw jego skuteczności.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD, Autism Spectrum Disorder) to złożone, neurorozwojowe zaburzenia charakteryzujące się trwałymi deficytami w zakresie komunikacji werbalnej i niewerbalnej, interakcji społecznych oraz obecnością powtarzalnych wzorców zachowań i zainteresowań. Pomimo szerokiego wachlarza dostępnych interwencji terapeutycznych – od terapii behawioralnych, przez treningi umiejętności społecznych, aż po wspomagającą farmakoterapię – wielu pacjentów nadal boryka się z trudnościami, które znaczną miarą ograniczają ich codzienne funkcjonowanie. 

Niepełnosprawność sprzężona u dzieci wiąże się z występowaniem więcej niż jednej istotnej dysfunkcji, co znacząco utrudnia proces terapeutyczny. Wymaga on zastosowania metod kompleksowych i wielopłaszczyznowych, uwzględniając zarówno komponenty ruchowe, sensoryczne, jak i poznawcze. W ostatnich latach rośnie zainteresowanie metodami neuromodulacyjnymi, w tym zastosowaniem aplikatorów wieloigłowych jako wsparcia terapii sensomotorycznej i integracyjnej. 

Alergie przewlekłe, obejmujące zarówno alergie wziewne, pokarmowe, jak i skórne, dotyczą około 40% populacji. Przewlekła alergia u dzieci nie jest wyłącznie problemem układu immunologicznego – ponieważ koreluje również na podstawowe, prymarne funkcje całego organizmu. Rozwój każdego dziecka i jego prawidłowe funkcjonowanie, w tym układu oddechowego, pokarmowego, a także skóry, może zostać zaburzony przez stałą ekspozycję na alergeny. Funkcje prymarne, takie jak oddychanie, połykanie, ssanie, żucie, mowa, motoryka – odgrywają kluczową rolę w harmonijnym przebiegu rozwoju człowieka.

Praca neurologopedy jest wielopłaszczyznowa. Prawidłowa wymowa głosek jest bardzo ważna, lecz istnieją inne trudności, z którymi mogą borykać się pacjenci potrzebujący opieki neurologopedycznej. Można wymienić tutaj chociażby trudności z połykaniem, nieprawidłową dystrybucją napięcia mięśniowego (obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe), nieprawidłową pozycję spoczynkową w obrębie jamy ustnej – warg, żuchwy czy podniebienia, trudności mięśniowo-stawowe, zaburzenia integracji sensorycznej, w tym osłabione lub zniesione czucie w obrębie struktur jamy ustnej.

Osoby z zespołem wad wrodzonych stanowią coraz częstszą grupę pacjentów trafiających pod opiekę specjalistów. Mimo iż zarówno świadomość jest większa, jak i diagnostyka bardziej zróżnicowana oraz unowocześniona, to zespoły genetyczne oraz diagnostyka dysmorfologiczna są „Kopciuszkiem” współczesnej genetyki. Powstają bowiem wady genetyczne, które nie zostały jeszcze opisane w literaturze, będące dla lekarzy, specjalistów, rodziców i przede wszystkich osób nią dotkniętych bardzo dużym wyzwaniem, pod różnymi względami. Stosunkowo mało zbadana wiedza na temat danego zespołu jest czynnikiem negatywnym, by wdrożyć zwielokrotnioną szybką interwencję terapeutyczną i medyczną. Niezmiernie ważne jest, aby dzielić się wiedzą i doświadczeniem dotyczącymi chorób rzadkich. To pozwala stworzyć grupę porównawczą, znaleźć cechy wspólne i wytyczne do podstawowych założeń planu terapeutycznego.