Stosowana analiza zachowania

Wybrane metody i narzędzia do wykorzystania w terapii behawioralnej

Stosowana analiza zachowania wykorzystuje wiele metod, które ułatwiają proces uczenia. Nie powinna jednak opierać się tylko na jednej technice, gdyż efektem ubocznym może być usztywnienie dziecka, a w konsekwencji słabe efekty nauczania.

Co to jest wzmocnienie?

Terapia behawioralna bazuje głównie na motywacji ucznia. Dziecko do siódmego roku życia ma tylko motywację zewnętrzną. Wielu rzeczy uczy się nie dla siebie, ale dla mamy, ulubionej „nauczycielki” czy innych atrakcyjnych nagród.
Tak samo jest z uczeniem dzieci ze spektrum autyzmu na każdym etapie rozwoju. Dzieci ze specyficznymi deficytami wynikającymi z autyzmu w ogóle nie są zmotywowane, aby coś zmienić w swoim zachowaniu, np. nie mówią. 
Gdy czegoś chcą, mogą zacząć krzyczeć lub ciągnąć osobę dorosłą za rękę. Rodzice zwykle wiedzą, czego pragnie ich dziecko, więc dostarczają im to. Rodzi się zatem pytanie, 
czy ta sytuacja zmotywuje dziecko z autyzmem do nauki mówienia? Pytanie jest w zasadzie retoryczne – oczywiście, że nie. Następnym razem, gdy będzie czegoś chciało, znowu zacznie krzyczeć lub ciągnąć rodzica za rękę.
Naszym celem, jako osób, które mają uczyć dzieci z deficytami rozwojowymi, jest odpowiednie zmotywowanie do zwiększonego wysiłku. Specjaliści bardzo często o tym zapominają. Łatwiej nam ukarać dziecko za nieprawidłowe zachowanie, za brak współpracy z nami, niż nagrodzić, kiedy jest grzeczne.

Co należy zrobić, aby uczeń chciał z nami współpracować?

Na początku staramy się określić zadania i zachowania, które w szczególności powinniśmy nagradzać. Wypisujemy je sobie i w ciągu każdej sesji z uczniem czujnie obserwujemy, czy pojawiło się dane zachowanie, które chcemy i powinniśmy nagrodzić.
Oto przykłady takich zachowań, które trzeba wzmocnić:

• gdy uczeń siedzi spokojnie w ławce,
• gdy uczeń wykonuje polecenia,
• gdy uczeń zachowuje się cicho.

Wielkie nagradzanie musi być zaplanowane. Nauczyciel/terapeuta/rodzic powinien mieć do dyspozycji wiele wzmocnień, różnorodnych form nagradzania.

Na co zwrócić uwagę, gdy tworzymy indywidualny system motywacyjny?

1. Właściwy wybór nagród
   Musimy trafić w to, co najbardziej podoba się naszemu dziecku, na czym mu najbardziej zależy. W tym samym czasie nauczyciel cały czas powinien poszukiwać innych rozwiązań i innych nagród, które staną się ważne dla dziecka.
   Zwykle dla nastolatków i osób dorosłych trudniej dobrać wzmocnienia bezpośrednie. Czasem dla moich uczennic wzmocnieniem była możliwość pomalowania paznokci, zrobienie delikatnego makijażu, pieniądze (jeśli rozumiały wartość pieniędzy) albo posłuchanie muzyki, pójście do pubu czy przygotowanie sobie ulubionej potrawy. Ciągle musimy poszukiwać, być kreatywni w sposobie nagradzania.
   Uwaga: to, co dzisiaj jest dla ucznia nagrodą, za kilka dni może już nią nie być. Nauczyciel lub terapeuta muszą cały czas obserwować zachowania ucznia, czy prawidłowe zac...