Niebezpieczne zachowania – co robić?

Zachowania trudne w swej istocie są niepożądane i nieadekwatne społecznie. Często zagrażają one bezpieczeństwu ucznia lub innych osób. Stanowią również przeszkodę w uczeniu się ze względu na zakłócanie uwagi. Kategoria ta jest jednak niezwykle szeroka, od niezbyt nasilonych stymulacji po zagrażającą życiu agresję. Co robić w sytuacjach ekstremalnych? W niniejszym artykule zaprezentowano przypadek 16-letniego
Łukasza, z autyzmem oraz niepełnosprawnością intelektualną (NI) w stopniu umiarkowanym, którego zachowania trudne zostały przepracowane za pomocą kontraktu. 

Łukasz (imię zmienione) jest uczniem Niepublicznej Szkoły Specjalnej „Umiem” w Krakowie. Trafił tu w wieku 10 lat, a jego stan kwalifikował go do podjęcia natychmiastowej interwencji kryzysowej. Po kilku latach jego sytuacja poprawiła się na tyle, że z zajęć indywidualnych mógł przejść do pracy w grupie. Udało się stosunkowo dobrze rozbudować jego system motywacyjny, czyli repertuar różnych atrakcyjnych aktywności oraz przedmiotów. Niestety, zachowania ucznia nie były wypracowane w takim stopniu, który pozwalałby na samodzielne funkcjonowanie. Dodatkowo Łukasz wykazywał pewnego rodzaju niestabilność, co oznaczało, że łatwo było wyprowadzić go ze stanu spokoju do nasilonych zachowań niepożądanych. Eskalacja trudności była bardzo szybka – od pierwszego uśmiechu, który jest oznaką, że Łukasz wpada w zachowania, do ich nasilonej formy mijało zaledwie kilka lub kilkanaście sekund. Zachowania miały formę dużej wesołkowatości – czyli nieadekwatnego uśmiechu, śmiechu, podskakiwania w miejscu – połączonej niejednokrotnie z agresją, niszczeniem przedmiotów, wskakiwaniem na meble czy próbą ucieczki z klasy. Liczba takich sytuacji dziennie gwałtownie rosła. W związku z tym zrobiliśmy to, co behawioryści robią w pierwszej kolejności – wprowadziliśmy zmianę w systemie motywacji. System motywacyjny to zestaw wzmocnień i nagród dla danej osoby (wzmocnienie i nagroda to terminy bliskoznaczne, choć nie znaczą dokładnie tego samego; jednak dla uproszczenia w tym artykule będą stosowane zamiennie). Wzmocnieniem jest rzecz lub czynność, która zwiększa prawdopodobieństwo, że zachowanie, po którym się pojawia, powtórzy się w przyszłości. Brzmi skomplikowanie, ale tak naprawdę oznacza, że jeśli uczeń coś robi (np. patrzy na zadanie), a my dostarczymy mu wzmocnienie (np. pochwałę), to szansa, że za chwilę znów będzie patrzył na zadanie, wzrasta....