Istotna rola działań proaktywnych w procesie terapeutycznym

Przypadek Jakuba

U Jakuba zdiagnozowano autyzm atypowy i niepełnosprawność intelektualną w stopniu znacznym. Już w pierwszych chwilach kontaktu z Kubą dało się zauważyć jego ogromną potrzebę komunikowania się z otoczeniem i nawiązywania kontaktów społecznych. W jego przypadku nawiązanie kontaktu z innymi osobami było jednak bardzo utrudnione ze względu na brak mowy werbalnej oraz brak jakiegokolwiek innego systemu komunikacji. Kiedy Jakub trafił do naszej placówki, a więc w wieku 18 lat, miał w swoim repertuarze umiejętności komunikacyjnych tylko jeden gest: potrzebę skorzystania z toalety. Mężczyzna próbował kompensować brak mowy werbalnej za pomocą wokalizacji oraz ciągnięcia za rękę, niestety było to niewystarczające do nawiązywania adekwatnych kontaktów społecznych. W związku z powyższym Kuba rozwinął szereg zachowań trudnych, które miały na celu zwrócenie uwagi otoczenia, której tak bardzo potrzebował, a nie miał odpowiednich umiejętności komunikacyjnych, żeby ją zdobyć w adekwatny sposób. 
Mężczyzna trafił do naszej placówki z bardzo nasilonymi i utrwalonymi zachowaniami trudnymi. Najczęściej (kilkadziesiąt epizodów dziennie) i w największym nasileniu pojawiała się agresja w stosunku do innych osób i destrukcja. Zachowania agresywne polegały przede wszystkim na uderzaniu i kopaniu innych oraz szarpaniu za włosy. Destrukcja objawiała się rozrzucaniem i niszczeniem przedmiotów. Sporadycznie pojawiała się również autoagresja: uderzanie się w głowę oraz gryzienie i drapanie siebie. Rozpatrując zachowania trudne, bardzo ważna jest ocena i analiza funkcji danego zachowania, czyli celu, dla którego dana osoba się w nie angażuje. Aby oddziaływania terapeutyczne były skuteczne, powinny być ściśle związane z rozpoznaną funkcją zachowania. Informację na temat takich funkcji można uzyskać na podstawie informacji od opiekunów, obserwacji oraz za pomocą metod eksperymentalnych. Aby określić funkcje zachowania, bardzo ważne jest ustalenie, co dzieje się tuż przed jego wystąpieniem oraz co następuje po nim. Zachowania trudne mogą przybierać funkcje: autostymulacyjną (uzyskanie stymulacji), uwagową (uzyskanie uwagi otoczenia), ucieczkową (ucieczka od wymagań, od sytuacji społecznej), pozyskania (przedmiotu, aktywności). Wszystkie zachowania, które przejawiał Jakub, pojawiały się w funkcji u...