Psychoterapia depresji u osób z niepełnosprawnością intelektualną

Liczba osób niepełnosprawnych stale wzrasta w Polsce i na świecie. Około 15% ludności to osoby z niepełnosprawnościami, w tym z NI. Liczba osób chorujących na depresję wzrasta równie szybko. Osoby z NI podobnie, jak inne osoby są narażone na zachorowania na choroby afektywne. Jak wynika z licznych badań, osoby z NI mogą doświadczać tych samych zaburzeń zdrowia psychicznego, które spotykamy w populacji ogólnej. Okazuje się jednak, że choroby przewlekłe, a za takie można uznać NI, same w sobie mogą zwiększać zachorowania na depresję1. Wyniki badań epidemiologicznych dowodzą, iż częstotliwość zaburzeń wzrasta wraz z obniżaniem się ilorazów inteligencji badanych, a populacja upośledzonych umysłowo stanowi grupę osób określaną mianem grupy ryzyka zaburzeń zdrowia psychicznego2. Czynnikami wpływającymi na wzrost rozpowszechniania zaburzeń zdrowia psychicznego w populacji osób upośledzonych umysłowo są:

• uszkodzenia CUN, 
• trudności w komunikacji,
• słabsze radzenie sobie z problemami życia codziennego, 
• zaburzenia życia rodzinnego,
• zaburzenia zdrowia psychicznego rodziców,
• trudności wychowawcze, 
• niższe kompetencje społeczne, 
• niska samoocena, 
• odrzucenie przez rodzinę/rówieśników, 
• społeczne naznaczenie osób niepełnosprawnych, 
• wykluczenie społeczne, 
• bezrobocie,
• brak perspektyw.

Wcześniej myślano, że możliwość wystąpienia szerokiej gamy objawów związanych jest z występowaniem NI, współcześnie coraz częściej okazuje się, że nie wszystkie objawy z obszaru społeczno-emocjonalnego są spowodowane NI, lecz wiele z nich wynika z zachorowania na choroby psychiczne, w tym depresję, co również wpłynęło na częstsze diagnozowanie chorób afektywnych u tych osób. Przeczytaj więcej na temat depresji u osób z NI w naszym artykule Zaburzenia depresyjne i lękowe u osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Specyfika diagnozy osób z NI

Do diagnozy osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim używamy kryteriów diagnostycznych stosowanych powszechnie zawartych w klasyfikacji DSM-5 i ICD-10. Jak wskazuje praktyka kliniczna, również w stosunku do dużej części osób z NI w stopniu umiarkowanym można stosować te same kryteria. Problem zaczyna się w przypadku osób z NI w stopniu znacznym i głębokim. Nie można bowiem wykluczyć, że one nie zapadają na zaburzenia afektywne, jednak w obrazie ich funkcjonowania występuje wiele niespecyficznych objawów, w przypadku których bardzo trudno rozstrzygnąć, jaka jest ich przyczyna. Do takich objawów należą np. samouszkodzenia czy spadek nastroju. W związku z tym badacze podejmowali próby opracowania kryteriów diagnostycznych, które uwzględniałyby specyfikę funkcjonowania osób z NI – pomysł polegał również na tym, aby mniej uwzględniać subiektywną ocenę emocjonalną, a w większym stopniu czynniki behawioralne depresji, co w przypadku wielu objawów mogłoby być pomocne w odróżnieniu źródła tych objawów i ułatwić decyzję o podjęciu odpowiedniego leczenia. Niektóre z tych prób zakończyły się sukcesem – jakkolwiek kryteria te nie różnią się w sposób znaczny od przyjętych powszechnie kryteriów depresji, to jednak w praktyce stanowią pewną pomoc i mogą być ułatwieniem podczas diagnozy.

Badania dotyczące skuteczności psychoterapii CBT dla osób z NI

Nad doborem odpowiedniej terapii i jej skutecznością przeprowadzono wiele badań, z których jasno wynika, że najskuteczniejszą terapią zaburzeń afektywnych jest psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT – cognitive–behavioral therapy). Termin ten pochodzi od wspólnych założeń teoretycznych koncepcji poznawczej i behawioralnej. Terapia poz...