Reguły prawidłowej, wczesnej komunikacji przedsłownej z małym dzieckiem z niepełnosprawnością sprzężoną

W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele definicji czy modeli komunikacji. Powyższe, szerokie ujęcie pozwala na potraktowanie każdego małego dziecka jako partnera interakcji i komunikacji oraz umożliwia budowanie kompetencji komunikacyjnej niezależnie od poziomu rozwoju poznawczego, społeczno-emocjonalnego i językowego dziecka (Monika Orkan-Łęcka¹, 2007–2012). Gdy na świat przychodzi dziecko z poważnymi problemami rozwojowymi, ze złożoną niepełnosprawnością, zwykle w którymś momencie stoimy (rodzice, opiekunowie, specjaliści) przed wyborem form i metod komunikacji alternatywnej i/lub wspomagającej. Zanim jednak do tego dojdzie, możemy mieć przed sobą wymagającego partnera interakcji, z którym porozumiewamy się, korzystając z wczesnej komunikacji przedsłownej, bazując na dotyku i tworzącej się więzi i relacji. Być może specjalistom wydaje się to oczywiste, jednak doświadczenie kliniczne pokazuje, że niekiedy nawet profesjonalista w kontakcie terapeutycznym czy edukacyjnym z maluchem z poważnymi deficytami rozwojowymi nie jest wystarczająco dostrojonym do potrzeb i możliwości dziecka partnerem interakcji. Wydaje się to szczególnie istotne w kontekście działań psychoedukacyjnych i instruktażowych dla rodziców w ramach wczesnego wspomagania rozwoju ich dziecka.

Czynniki mające wpływ na rozwój komunikacji

Dziecko uczy się określonych reakcji emocjonalnych pod wpływem zdobytych doświadczeń. Od pierwszych dni między dzieckiem a jego rodzicami zaczyna się osobliwa wymiana wczesnych sygnałów komunikacyjnych, których podstawą jest kontakt wzrokowy i które leżą u podstaw tworzenia się między nimi więzi emocjonalnej (Witkowska, 2015). Niemowlę i małe dziecko uczą się przez aktywne interakcje z osobami i przedmiotami w otoczeniu. Proces rozwoju i uczenia się jest oparty na stopniowym inicjowaniu i regulowaniu swoich działań. Aby proces ten mógł przebiegać prawidłowo, niezbędne jest wytworzenie się więzi emocjonalnej między dzieckiem a podstawowymi opiekunami/rodzicami oraz wystąpienie u dziecka potrzeby kontrolowania otoczenia – odczucia swojego sprawstwa. Zadaniem osoby dorosłej jest stwarzanie działaniom dziecka szerszego, znaczącego kontekstu. Dzieje się to przez pośredniczenie, wspomaganie i wzmacnianie samorzutnych działań dziecka. Istotne jest zauważanie sytuacji, w których dziecko chce się komunikować, czyli przebywanie dziecka w otoczeniu osób, które odczytują jego sygnały komunikacyjne i adekwatnie na nie reagują, posługując się dostępnymi...