Dołącz do czytelników
Brak wyników

Metody terapii

13 grudnia 2018

NR 4 (Grudzień 2018)

Oddziaływania wspierające rozwój komunikacji osób z głęboką, wieloraką niepełnosprawnością

Monika Jerzyk

  • Strona główna
  • Artykuły
  • Oddziaływania wspierające rozwój komunikacji osób z głęboką, wieloraką niepełnosprawnością
0 26

Komunikacja z osobami z głęboką, wieloraką niepełnosprawnością najczęściej jest przedsymboliczna, a jej wspieranie stanowi wyzwanie dla terapeutów. Paul Watzlawick, niemiecki psycholog, filozof i teoretyk komunikacji uważa, że już sama fizyczna obecność wystarczy do komunikacji, a w towarzystwie drugiego człowieka każde zachowanie jest komunikacyjne.

 

„Niemy pozostaje tylko ten, na którego mowę nie odpowiadamy” 
Bodenheimer

 

Uszkodzenia zmysłów, ograniczenia możliwości ruchowych, trudne, często traumatyzujące, doświadczenia pierwszych miesięcy życia są barierą w nawiązywaniu kontaktu. Wysyłane sygnały – komunikaty mogą być słabe i niespecyficzne, a przez to mało widoczne i niezrozumiałe dla partnera. Potrzeba zatem partnera o szczególnych kompetencjach.

Uważnego na inicjatywy dziecka, aby je dostrzec, i podążającego, aby na nie odpowiednio zareagować. Cykliczne reagowanie na nawet najdrobniejsze sygnały i konsekwentne przypisywanie im znaczenia warunkuje przyszłe kompetencje komunikacyjne dziecka.

Komunikacja oparta jest na wzajemności. Budowanie skutecznych oddziaływań wspierających rozwój komunikacji wymaga uwzględnienia dwóch stron tego procesu: nadawania i odbioru informacji. Osoby z głęboką, wieloraką niepełnosprawnością potrzebują wsparcia w obu tych obszarach. 

Osoba z głęboką, wieloraką niepełnosprawnością jako nadawca

Kształtowanie się intencji komunikacyjnej

Proces nadawania informacji jest związany z intencją komunikacyjną – świadomością, że drugi człowiek może być źródłem zaspokojenia potrzeby. Jej przejawy u dziecka z wieloraką, głęboką niepełnosprawnością są przełomem w rozwoju komunikacji. (Tabela 1) Gdy zaobserwujemy początki kształtowania się intencji komunikacyjnej, możemy spodziewać się, że wysyłane przez dziecko komunikaty będą coraz bardziej świadome i celowe. Będzie ich więcej. Zwiększy się konsekwencja w informowaniu o niezaspokojonej potrzebie (głód, chęć kontaktu, prośba o kontynuację zabawy) i protest w sytuacji bycia niezrozumianym.

 

Przejawy braku intencji komunikacyjnej Przejawy kształtującej się intencji komunikacyjnej
  • Dziecko nie zmienia swojego zachowania, gdy dorosły jest w pobliżu.
  • W zachowaniach typu: płacz, wokalizacja, dziecko nie robi przerwy, a tym samym nie oczekuje reakcji drugiej osoby.
  • Brak zainteresowania drugim człowiekiem.
  • Brak widocznej reakcji (np. niepokoju) na osoby nowe, nieznane i uspokojenia się w kontakcie z osobą bliską (rodzic).
  • Brak wyraźnej preferencji do wybranych aktywności proponowanych przez druga osobę
  • Dziecko zmienia zachowanie, gdy w pomieszczeniu/w pobliżu jest druga osoba.
  • Występują przerwy w zachowaniach typu: płacz, krzyk, wokalizacja i widoczne jest oczekiwanie na reakcję drugiej osoby.
  • Zróżnicowana reakcja na środowisko osobowe i przedmiotowe.
  • Zwracanie twarzy/ciała w kierunku drugiej osoby.
  • Widoczne reakcje na osoby nieznane (może to być zainteresowanie, ale też niepokój czy niechęć) dające się zaobserwować. 
  • Powtarzalne zainteresowanie wybranymi aktywnościami.
  • Dający się zaobserwować kompleks ożywienia.
  • W przerwie przyjemnej aktywności można zaobserwować zróżnicowane, niespecyficzne zachowania o charakterze upominania się o jeszcze.
  • W trakcie proponowanej aktywności można zaobserwować zachowania świadczące o chęci jej zakończenia.
  • Pojawiają się inicjatywy do kontaktu (np. wokalizacja lub krzyk w celu przywołania dorosłego)

Źródło: opracowanie własne

Tabela 2. Przykładowe zachowania komunikacyjne

Zachowania komunikacyjne

Chłopiec, lat 7, MPD, tracheostomia, gastrostomia, zmiany niedokrwienno-niedotlenieniowe w CUN

Kiwanie głową + gałki oczne stabilne + ciało rozluźnione: chcę jeszcze, czasami zatwierdzenie, wybieram to, akceptuję to, co mówisz
Brak kiwania głową + ciało rozluźnione: chcę skończyć
Brak kiwania głową + napięte ciało + charczenie z rurki tracheostomijnej: zdecydowanie i natychmiast chcę to skończyć
Napięte całe ciało + odchylanie głowy: nie podoba mi się to, jest mi niewygodnie, mam mokrą pieluchę
Napięte całe ciało + odchylanie głowy + nogi odchylone w lewą stronę + „wywrócone” gałki oczne: bardzo mi się to nie podoba, jestem zły, coś mnie boli, zostaw mnie, nie chcę tego 
Odgłos charczenia z rurki tracheostomijnej w trakcie aktywności połączony z więk...

Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.

Co zyskasz, kupując prenumeratę?
  • 6 wydań magazynu "Terapia Specjalna"
  • Dostęp do wszystkich artykułów w wersji online
  • ...i wiele więcej!
Sprawdź

Przypisy

    Monika Jerzyk

    Absolwentka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (kierunek pedagogika specjalna) i Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi. Jest trenerką metody Video Treningu Komunikacji, terapeutką AAC. Wykładowczyni studiów podyplomowych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na kierunku neurologopedia. Opracowała i wprowadza Wczesne Strategie Komunikacyjne w model komunikacji z osobami z głęboką wieloraką niepełnosprawnością. Ideę tę prezentowała wielokrotnie na konferencjach oraz seminariach w Polsce, a także w Belgii, Rumunii i na Ukrainie. Prowadzi cykl szkoleń: „Wprowadzanie komunikacji alternatywnej i wspomagającej u osób z wieloraką niepełnosprawnością” oraz superwizje dla terapeutów. Jest autorką artykułów poruszających tematykę potrzeb komunikacyjnych dzieci z globalnymi trudnościami rozwojowymi. Pasjonatka Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach. Autorka warsztatu „Narzędzia i kompetencje użyteczne w procesie współpracy z rodzicami”, opartego na założeniu, że ludzie najchętniej wdrażają w życie rozwiązania, których są autorami. Terapeutka Stymulacji Bazalnej. Pracuje w Stowarzyszeniu na Tak i prowadzi w Poznaniu Centrum Rozwoju Porozumiewania GADATEK. Obejmuje opieką merytoryczną kilka ośrodków i szkół na terenie całego kraju. Członkini Polskiego Stowarzyszenia Terapeutów Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach. Jest administratorem strony na Facebooku Gadatek Centrum Rozwoju Porozumiewania (https://www.facebook.com/GadatekCentrumRozwojuPorozumiewania/).