Pedagogika stworzona przez Marię Montessori, włoską lekarkę i pedagog, początkowo była przede wszystkim dedykowana dzieciom z niepełnosprawnością intelektualną. Montessori wnikliwie je obserwowała, co zaowocowało głębokim zainteresowaniem tematem wychowania i edukacji dzieci w opozycji do postrzegania ich w sposób medyczny. Maria Montessori inspirowała się dokonaniami swoich poprzedników, takich jak Itard i Séguin, szczególnie w zakresie materiału rozwojowego, wykorzystywanego do pracy z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie (Montessori 2014). Pomoce Montessori bazują na konkrecie, dając dzieciom (szczególnie z niepełnosprawnościami) możliwość rozwinięcia się w różnych sferach: fizycznej, intelektualnej, społeczno-moralnej i emocjonalnej (Miksza 2014).
Główne założenia pedagogiki Montessori zarówno w odniesieniu do dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, jak i dzieci w normie rozwojowej to (Zabiegaj 2014):
grupy mieszane wiekowo – zarówno na etapie przedszkola, jak i szkoły;
- zindywidualizowane tempo pracy – dziecko uczy się we własnym tempie, nie jest przyrównywane do grupy, dodatkowo nauczyciel zwraca uwagę na szczególnie wrażliwe okresy nabywania umiejętności;
- indywidualizacja w zakresie realizowanego programu – realizowanie podstawy programowej, możliwość rozwijania pasji i zainteresowań (doskonale w tej zasadzie realizuje się także praca z dzieckiem zdolnym);
- wzrost samodzielności i odpowiedzialności płynący z szeroko rozumianej nauki planowania pracy, np. wyboru aktywności realizowanej w danym momencie dnia;
- specyfika przygotowanego otoczenia – sala w pedagogice Montessori nie jest podobna do typowej klasy. Nie ma tam tablicy i równo ustawionych ławek. Uczniowie mają do dyspozycji stoliki ustawione w różnych miejscach sali, podesty, a także mogą pracować, siedząc na dywanie. Swobodny dostęp do pomocy edukacyjnych i rozwojowych umożliwiają nisko ustawione regały, dostosowane do wzrostu uczniów.
Wewnętrzne struktury metody zakładają pewną rutynę, powtarzalność, harmonię i porządek. Stały rytm dnia wpływa na poczucie bezpieczeństwa i pozwala na efektywne planowanie pracy. Jednocześnie w klasie Montessori istnieje wiele okazji do treningu elastyczności w komfortowych warunkach.
Mimo że w pedagogice Marii Montessori dużą rolę odgrywa indywidualizacja w traktowaniu dziecka, to jednak sama Montessori uważała, że wychowanie musi być związane z życiem społecznym. Zróżnicowanie wieku uczniów jest wzorowane na naturalnej grupie rodzinnej, gdzie starsi stanowią wzór zachowania dla młodszych. Dzięki temu nawiązują się realne i niewymuszone więzi społeczne, a sytuacje, w których znajdują się dzieci, prowokują do współdziałania i współpracy (Miksza 2014).
POLECAMY
Pedagog specjalny w klasach I–III w szkole Montessori
Przed zaprezentowaniem praktycznych rozwiązań i inspiracji w pracy z dzieckiem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w klasie Montessori niezwykle ważne jest przedstawienie struktury klasy I–III oraz roli, jaką pedagog specjalny w niej odgrywa.
W klasie w Chrześcijańskiej Szkole Montessori docelowo znajduje się do 24 dzieci, w tym dwoje z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Uczniowie są w grupach mieszanych wiekowo, od 6. do 9. roku życia, co wynika z założeń pedagogiki Montessori. Klasa jest prowadzona przez dwóch nauczycieli wczesnoszkolnych, z których jeden w danym dniu prowadzi lekcje, tzw. prezentacje, drugi natomiast obserwuje pracę dzieci. Obecność pedagoga specjalnego dedykowana jest przede wszystkim uczniom z niepełnosprawnościami, jednak pełni on również funkcję „trzeciego wychowawcy” obok dwóch nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej. Pedagog specjalny angażuje się w życie całej klasy. W miarę możliwości wspiera również inne dzieci, m.in. te ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się, choć nie tylko. Mając za zadanie, jak najlepsze wsparcie edukacyjne i społeczne „swoich” podopiecznych (także włączania ich w grupę rówieśniczą), uczestniczy aktywnie w wydarzeniach, mających miejsce zarówno w obrębie grupy, jak i szkoły. Uważamy, że relacje tworzone ze wszystkimi dziećmi zmniejszą ryzyko naznaczania tych konkretnych dzieci, a nasze początkowe pośrednictwo jest naturalną okazją do nawiązania więzi w grupie.
W klasie Montessori głównym i stałym elementem dnia jest tzw. praca własna, podczas której odbywają się prezentacje z zakresu edukacji wczesnoszkolnej w połączeniu z programem Montessori dla klas I–III, a także obserwacje pracy uczniów. Obserwacja, która jest jednym z fundamentów metody, pozwala na określenie m.in. sposobów wykonywania i planowania pracy, poziomu motywacji i koncentracji oraz wyodrębnienia obszarów, które są mocną stroną dziecka, i tych, które wymagają wsparcia. Zasadą jest, że uczniowie, zanim poproszą o pomoc w pracy nauczyciela, powinni starać się znaleźć rozwiązanie samodzielnie bądź we współpracy z kolegą z grupy. Dlatego właśnie uczniowie w klasie Montessori są w różnym wieku. Daje im to zarówno okazję do uczenia się od innych, jak i do wzajemnego wspierania się swoją wiedzą oraz umiejętnościami. Każdy dzień w klasie Montessori rozpoczyna się tzw. kręgiem, czyli czasem (w naszej placówce do 30 minut), kiedy dzieci opowiadają o swoim dniu i dzielą się sprawami dla nich ważnymi. Nauczyciel w tym czasie może zaproponować i przedstawić wybrany przez siebie lub dzieci temat bądź lekcję z zakresu edukacji społecznej. Podczas kręgu budują się relacje zarówno między uczniami, jak i między nauczycielem i jego podopiecznymi. Dlatego właśnie pedagog specjalny prowadzi co najmniej jeden krąg w tygodniu, gdzie może nawiązywać te relacje z całą grupą, a także wspierać zespół klasowy w nabywaniu kompetencji społeczno-emocjonalnych (co zostanie opisane w dalszej części tego artykułu). Praca własna kończy się również kręgiem podsumowującym. W tej części dnia dzieci mogą zaprezentować na forum efekty swojej pracy oraz uczyć się, jak w miły sposób komentować wytwory kolegów i koleżanek. Jest to także moment na konstruktywną oraz pozytywną informację zwrotną od nauczyciela.
Zarówno krąg, jak i praca własna są ważnymi obszarami naszych oddziaływań, stanowi to jednak wycinek z całości naszej pracy i walorów terapeutycznych metody Montessori.
Wsparcie dziecka ze SPE w klasie Montessori – inspiracje
Pracując z dziećmi ze spektrum autyzmu lub niepełnosprawnością intelektualną, terapeuci i nauczyciele bardzo często dotykają tematyki zachowań społecznych (rówieśniczych), strategii postępowania w sytuacjach dnia codziennego oraz poszerzają świadomość emocjonalną podopiecznych. W naszej pracy w ten sposób i my wspierałyśmy naszych uczniów, zapoznając ich z zachowaniam oraz ćwicząc z nimi prawidłowe zachowanie w trudnych dla nich sytuacjach. W trakcie zdobywania doświadczenia w pracy terapeutycznej dostrzegałyśmy znaczenie oddziaływania na siebie myśli, emocji i zachowania oraz ich skutków dla relacji z drugim człowiekiem. Rozpoznawanie myśli, emocji, zachowania oraz doszukiwanie się związku między nimi leży w polu oddziaływań podejścia poznawczo-behawioralnego. Rozpatrywanie działania w ten sposób ma służyć temu, by rozumieć relacje, jakie zachodzą między tym, co myślimy, co czujemy i co robimy (Stallard 2006). Uważamy, że ćwiczenia budowane na tym fundamencie pozwolą na większe rozumienie własnego działania, ale przede wszystkim wzmogą intencjonalność w kontaktach dzieci z rówieśnikami.
Zauważamy w codziennej pracy trudności w zakresie szeroko rozumianej teorii umysłu oraz wynikające z tego konsekwencje komunikacyjne. Czasem są to sytuacje, kiedy nasi uczniowie spontanicznie werbalizują pojawiającą się myśl. Doświadczając tego, chciałyśmy, aby przy szczegółowym rozpatrywaniu sytuacji, obok określania myśli, emocji i zachowania pojawiała się również wypowiedź. Zależało nam, by pokazać, jaka jest różnica między myślą a wypowiadaniem jej, skutki werbalizowania (różnych) myśli oraz docelowo dojście do wniosku, że nie każdą myśl powinno się wypowiadać na głos.
Podczas pracy w gabinecie rewalidacji indywidualnej z czasem zaczęło nam brakować głosu innych dzieci, który mogliby usłyszeć nasi uczniowie, podnosząc tematy z zakresu wspierania kompetencji społeczno-emocjonalnych. Zatem w ramach poszukiwań różnych rozwiązań wyjęłyśmy z pracy indywidualnej treści i tematy, które warto realizować (rozszerzać bądź powtarzać) również z całą grupą klasową. Doskonałą przestrzenią w klasie Montessori okazał się poranny krąg, który (jak już wspomniano) co najmniej raz w tygodniu w naszej placówce prowadzi pedagog specjalny. Dzieci mające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego podczas kręgu mogły usłyszeć, co na temat relacji międzyludzkich oraz przeżywanych emocji i doświadczeń mogą powiedzieć inne dzieci. Co więcej, dostały informacje, że ich rówieśnicy mogą przeżywać takie same emocje w podobnych sytuacjach lub czasem nie wiedzieć, co i jak powiedzieć lub zrobić, będąc w danym położeniu. Dzięki ustaleniu stałego obszaru i sposobu odziaływań pewne ćwiczenia i treści zyskały cechę systematyczności. Są one również dużym wsparciem przy realizacji edukacji społecznej, wynikającej z podstawy programowej. Wierzymy, że podnoszenie kompetencji społecznych i emocjonalnych jest nie tylko korzyścią dla...
