Zastosowanie Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach w pracy z dziećmi i młodzieżą ze spektrum zaburzeń autystycznych

Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach (Solution Focused Approach) jest określonym sposobem postrzegania samego człowieka, natury jego problemów, możliwości zmiany oraz najbardziej użytecznych sposobów pomagania ludziom w jej osiągnięciu. Jest to podejście radykalne oparte na konwersacji, która zakłada możliwość skutecznej pracy nad zmianą bez potrzeby analizy natury problemu, którego doświadcza klient. Zakłada ono, że klient jest ekspertem w kontekście dokonania zmiany, w procesie pomocowym. Idea PSR bazuje na dwóch założeniach: 

• znaczeniu przypisywanemu budowaniu obrazu rozwiązań, które są domeną tzw. preferowanej przyszłości klienta;
• przekonaniu, że klienci posiadają wystarczające zasoby, żeby obraz ten urzeczywistnić w swojej przyszłości, czyli osiągnąć zakładane cele, rozwiązać problem. 

Twórcy tego modelu to Steve de Shazer i Insoo Kim Berg, którzy wraz ze swoimi współpracownikami od końca lat 70. ubiegłego wieku rozwijali go w ramach Centrum Terapii Krótkoterminowej w Milwaukee w Stanach Zjednoczonych. W swoim podejściu nawiązywali do dorobku M.H. Ericsona oraz metod pracy stosowanych w Mental Research Institute w Palo Alto. Metoda „Dam Radę” została opracowana w latach 90. XX w. i wywodzi się z Finlandii. Jej twórcą jest Ben Furman, który razem z Tapani Aholą założył w 1985 r. Helsiński Instytut Terapii Krótkoterminowej (Helisinki Brief Therapy Institute) i prowadził działalność edukacyjną. Program „Dam Radę” był początkowo praktycznym narzędziem, zbiorem użytecznych zasad, jak konstruktywnie radzić sobie z problemami dzieci w wieku przedszkolnym. Był to zbiór pomysłów, które z powodzeniem stosowano i weryfikowano w pracy z dziećmi i ich rodzinami. Tak stopniowo powstał opis 15 kroków metody „Dam Radę”, stanowiących pewien proces postępowania. Praca z dzieckiem oparta jest na strukturze 15 kroków, w której wspomagamy dziecko w przezwyciężaniu trudności czy różnego rodzaju problemów natury psychologicznej. Metoda ta ma na celu pomaganie dzieciom w uczeniu się nowych umiejętności i jest praktycznym narzędziem do wychowania skoncentrowanego na rozwiązaniach, do wykorzystania przez nauczycieli, pedagogów, psychologów, pracowników socjalnych, terapeutów.
 

Program „Dam Radę” to praktyczna metoda pomagania dzieciom w uczeniu się umiejętności przezwyciężania problemów emocjonalnych i behawioralnych z pomocą rodziny, przyjaciół i innych bliskich im osób. Powstała z myślą o dzieciach w wieku od trzech do dwunastu lat, lecz jej zasady są również odpowiednie do nastolatków, a nawet dorosłych. W moim przypadku metodę tę wykorzystałam w praktyce do pracy z dziećmi i nastolatkami z ASD (autism spectrum disorder). 
ASD to zbiór cech uznawany dzisiaj za zespół Aspergera, a został zauważony przez Hansa Aspergera w 1944 r. Zwrócił on uwagę, że niektóre dzieci na wczesnym etapie rozwoju mają dobrze rozwiniętą mowę i zdolności poznawcze, jednak wykazują zaburzenia w rozwoju motorycznym i społecznym. W swojej pracy zawodowej mam możliwość prowadzenia zajęć rewalidacyjnych z uczniami z zespołem Aspergera oraz z tymi, u których został zdiagnozowany autyzm. Są to dwie zupełnie różne płaszczyzny w pracy pedagoga – specjalisty.
Osoby z zespołem Aspergera wykazują dużo lepiej rozwinięte zdolności poznawcze oraz umiejętności językowe niż osoby z cechami autystycznymi. Ich potencjał intelektualny ułatwia terapię i radzenie sobie z codziennymi obowiązkami. Zespół Aspergera cechują problemy z akceptacją zmian, ograniczoną elastycznością myślenia, obsesyjną koncentracją na określonych zainteresowaniach. Osoby z zespołem Aspergera wykazują lepszą adaptację społeczną niż osoby ze zdiagnozowanym autyzmem. W życiu dorosłym osoby z zespołem Aspergera uchodzą często za odmieńców – dziwaków czy ekscentryków. Dzieci dotkniętych tym zespołem jest bardzo dużo. Problem tkwi w tym, że ten zespół chorobowy jest diagnozowany przez lekarzy niezwykle rzadko. Zespół Aspergera definiuje się jako grupę całościowych zaburzeń rozwojowych, występujących zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Często wysoki poziom intelektualny czy w normie sprawia, że rozpoznanie zaburzenia – najczęściej w związku z narastającymi problemami wychowawczymi – następuje późno albo jest ono nieprawidłowe. Oznacza to, że osoby z zespołem Aspergera, mimo normalnej lub czasem ponadprzeciętnej inteligencji, mają trudności m.in. z komunikacją, przyjmowaniem perspektywy innych osób, regulacją własnego zachowania opartą na reakcjach otoczenia. Dla bardzo zróżnicowanej grupy osób z zespołem Aspergera wspólną cechą jest występowanie zaburzeń w zakresie komunikacji społecznej, wzorców zachowań, a także nadmierne przywiązywanie się do schematów zachowań, sztywność w ich stosowaniu oraz powtarzalność w działaniu. Osoby z zespołem Aspergera zdobywają wiedzę na temat świata, otaczającej rzeczywistości, ale nie tego, jak w niej funkcjonować. Dzieci i młodzież z zespołem Aspergera mają największą trudność z wykorzystaniem posiadanej wiedzy i umiejętności w zmieniających się warunkach, a przede wszystkim w sytuacjach społecznych. Metoda „Dam Radę” stała się dla mnie doskonałym narzędziem do wykorzystania w pracy z dziećmi i młodzieżą z ASD. Dorośli najczęściej spostrzegają problemy dzieci jako symptomy głębszych zaburzeń, które należy leczyć, podczas gdy dzieci uważają problem za wynik braku umiejętności, których potrzebują się nauczyć. Metoda ta podchodzi do tego zagadnienia z perspektywy dziecka i ma za zadanie zachęcić młodego człowieka do zdobycia umiejętności, których potrzebuje, by przezwyciężyć swoje problemy, i pomóc mu to osiągnąć. Metoda ta w swoim założeniu angażuje we wsparcie dziecka także jego najbliższych, przyjaciół i szkołę – wywierając w ten sposób wpływ nie tyko na nie, ale także na całe jego otoczenie i sieć kontaktów społecznych. Metoda „Dam Radę” sprawdza się w szerokim spektrum problemów. Dowiodła swojej użyteczności w przypadku lęków, niewłaściwego zachowania, zaburzeń koncentracji, złych nawyków, napadów złości, problemów z jedzeniem lub snem, korzystania z toalety itp. Dzięki założeniom metody „Dam Radę” dzieci i młodzież otrzymują możliwość uzyskania kontroli nad własnym życiem, co pozwala na złagodzenie symptomów poważniejszych zaburzeń psychicznych, np. zespołu zaburzeń uwagi, autyzmu, całościowego zaburzenia rozwoju, depresji, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, nadpobudliwości i napadów złości. Można powiedzieć, że metoda „Dam Radę”, jest użyteczna w przypadku każdego problemu, który można rozwiązać lub złagodzić, pomagając młodemu człowiekowi nauczyć się określonej umiejętności (Furman 2011, s. 16).