Tematem przewodnim pierwszego wydania czasopisma „Terapia Specjalna Dzieci i Dorosłych” jest stosowana analiza zachowania. Na łamach niniejszego numeru staramy się odpowiedzieć na pytania, jak właściwie interpretować zachowania podopiecznych i jak stosować techniki behawioralne w praktyce. Wybór tych zagadnień nie jest przypadkowy, bowiem środowisko specjalistów pracujących z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o specjalnych potrzebach edukacyjnych i terapeutycznych coraz częściej decyduje się na stosowanie metod behawioralnych w edukacji i terapii osób z ASD (autism spectrum disorders) i niepełnosprawnością intelektualną.
W tym numerze omawiamy wykorzystanie metody integracji sensorycznej w terapii dzieci z autyzmem, a także zaburzenia przetwarzania sensorycznego u dzieci afatycznych. Ponadto opisujemy protokół obserwacji służący diagnozie zaburzeń ze spektrum autyzmu i analizujemy zachowania problemowe w obszarze seksualności osób z niepełnosprawnością intelektualną i osób ze spektrum autyzmu.
Pierwszy numer czasopisma „Terapia Specjalna Dzieci i Dorosłych” otwiera artykuł dr Krystyny Pomorskiej zatytułowany „Co kryje się za zachowaniem dziecka – czyli, co należy wiedzieć, aby skutecznie stosować techniki behawioralne?”. Uznany psycholog, pedagog i certyfikowany terapeuta behawioralny podkreśla w nim, że „techniki behawioralne posiadają udowodnioną naukowo skuteczność zarówno w rozwijaniu zachowań, jak i w ich redukowaniu, w przypadku typowego i zaburzonego rozwoju. Współczesna terapia behawioralna bardzo różni się od swoich historycznych początków, a interwencje nakierowane jedynie na eliminowanie zachowań niepożądanych oparte na metodach awersyjnych zostały zastąpione podejściem funkcjonalnym”. Ekspertka podaje również przykłady informacji ważnych z punktu widzenia planowania interwencji behawioralnych i wyjaśnia, jak mierzy się skuteczność interwencji/terapii behawioralnej.
Państwa uwadze polecamy artykuł dr Izabeli Fornalik zatytułowany „Zachowania problemowe w obszarze seksualności u osób z niepełnosprawnością intelektualną i osób ze spektrum autyzmu. Cz. I. Masturbacja w okresie dojrzewania i dorosłości. Diagnoza“, rozpoczynający cykl tekstów dotyczących zachowań o charakterze seksualnym, które przejawiają osoby z niepełnosprawnością intelektualną, a które najczęściej skłaniają rodziców, opiekunów, nauczycieli i terapeutów do szukania specjalistycznej pomocy seksuologicznej. Seksualność osób z niepełnosprawnością intelektualną w aspekcie zachowań autoseksualnych rodzi najwięcej pytań wśród rodziców i nauczycieli, dlatego na tych zagadnieniach koncentruje się autorka w niniejszym artykule.
Terapia dzieci z autyzmem w początkowej fazie nie zawsze przebiega tak, jak terapeuta to zaplanuje. Podopieczni z ASD często nie reagują na komunikaty, gdyż mogą nie rozumieć sytuacji i zadań, które są przed nimi stawiane. Ponadto jak podaje Magdalena Charbicka w artykule zatytułowanym „Wykorzystanie metody integracji sensorycznej w terapii dzieci z autyzmem” – „osobom z ASD towarzyszyć mogą nietypowe zainteresowania właściwościami sensorycznymi otoczenia, takimi jak: fascynacja bodźcami wzrokowymi, np. migoczącym światłem, błyszczącymi lub wirującymi przedmiotami, bodźcami dźwiękowymi, zapachowymi czy dotykowymi. Dzieci mogą obwąchiwać przedmioty, nadmiernie ich dotykać lub wręcz unikać dotyku. Mogą przesadnie reagować na zmiany temperatury czy w ogóle nie zwracać uwagi na bodźce bólowe. Często małe dzieci z autyzmem nie reagują na swoje imię czy głos bliskich osób, wydaje się jakby nie słyszały, tymczasem inny, cichy dźwięk, może być dla nich wręcz bolesny”. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego u podopiecznych z ASD to zagadnienie, o którym mówi się coraz szerzej, zaś powszechnie stosowaną formą terapii tych zaburzeń jest metoda integracji sensorycznej. Warto podkreślić, że nie wszystkie dzieci reagują na działania terapeutyczne tak samo, jednak zdecydowana większość z nich lepiej pracuje w warunkach ograniczających nadmiar bodźców. Jadwiga Polakiewicz w artykule zatytułowanym „Zaburzenia przetwarzania sensorycznego u dzieci afatycznych” wyjaśnia, że „ważną rolę w terapii integracji sensorycznej odgrywa różnorodność bodźców dotykowych. Wykorzystujemy więc piłki z różnych materiałów, o zróżnicowanej fakturze, a także wałki, szczotki, masażery. Dzieci mogą bawić się wodą, tworzyć masy plastyczne z naturalnych składników”.
Zachęcamy Państwa do lektury artykułu pt. „Stosowana analiza zachowania. Komu i w jaki sposób pomaga?“ autorstwa Beaty Ignaczewskiej, który publikujemy w rubryce „Metody terapii”. Pedagog specjalny i certyfikowany superwizor stosowanej analizy zachowania przybliża czytelnikom wybrane metody i narzędzia do wykorzystania w terapii behawioralnej, procedury wzmacniające prawidłowe zachowanie oraz radzi, na co zwrócić uwagę podczas tworzenia indywidualnego systemu motywacyjnego.
W tym samym dziale znajduje się artykuł Pauliny Szymańskiej zatytułowany „ADOS-2. Protokół obserwacji do diagnozowania zaburzeń ze spektrum autyzmu”, w którym przybliżamy jedno z najpopularniejszych na świecie i najwyżej cenionych narzędzi diagnostycznych umożliwiających rozpoznawanie zaburzeń ze spektrum autyzmu. „Wczesna i szybka diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu jest niezwykle ważna, lecz także trudna. Jest to złożony, wielowymiarowy proces. Często sprawia wiele trudności nawet doświadczonym klinicystom. To dlatego, że autyzm przyjmuje różne formy, co wynika zarówno z niejednorodności patogenetycznej, jak i z różnic indywidualnych. Dodatkowo obraz kliniczny bardzo często zaciemnia współwystępowanie innych zaburzeń“ – podkreśla autorka.
